درس خارج اصول استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: مباحث الفاظ/ باب مطلق و مقیّد/ فصل چهارم

اشکال دوّم از طرف محقّق صدر:

صغریٰ: اگر شمولیّت اطلاق احتیاج به قرینه خاصّه دارد، لازمه‌اش انتفاء شمولیّت اطلاق در موضوع اکرم العالم است. (موضوع در این مثال، العالم است. در این مثال، قرینه خاصّه‌ای که دلالت بر شمولیّت اطلاق العالم بکند، وجود ندارد. چون العالم مرکّب از اسم جنس و لام جنس است و هیچ یک از این دو دلالت بر شمولیّت ندارد. بنابراین، العالم باید مطلق شمولی نباشد. و هکذا کلمه‌ عالم البلد در مثال احترم عالم البلد).

کبریٰ: و اللّازم باطل. (بالضرورة).

نتیجه: فالملزوم مثله.

(علاوه بر این اشکال، غرض از بحث، بیان منشأ شمولیّت و بدلیّت اطلاق در موضوعات و متعلّقات است. چون متعلّق نیز مثل موضوع گاهی مطلق شمولی و گاهی مطلق بدلی است و حال آنکه در این نظریّه، فقط منشأ شمولیّت و بدلیّت اطلاق در موضوعات بیان شده است. اللهمّ الّا ان یراد من الموضوع، المتعلّق ایضاً).

نظریّه سوّم: نظریّه منسوب به محقّق اصفهانی: منشأ شمولیّت اطلاق، مقدّمات حکمت و منشأ بدلیّت اطلاق، مقدّمات حکمت به ضمیمه‌ی قرینه‌ی خاصّه است. این نظر بر عکس نظر سابق است.

توضیح: از طرفی مقتضای مقدّمات حکمت این است که موضوع حکم، طبیعت و ماهیّت است. (مثلاً موضوع حرمت در الخمر حرام، طبیعت و ماهیّت خمر است). طبیعت و ماهیّت من حیث هی هی (طبیعت و ماهیّت با قطع نظر از وجود خارجی) موضوع حکم نیست. چون طبیعت با این حیثیّت، امر ذهنی است و امر ذهنی موضوع برای حکم قرار نمی‌گیرد. پس موضوع حکم، وجود خارجی طبیعت است و با توجّه به اینکه هر فردی از افراد خارجیّه طبیعت، وجود خارجی طبیعت به حساب می‌آید، حکم برای کلّیه افراد خارجّه طبیعت ثابت می‌شود. معنای شمولی بودن اطلاق هم همین است. از طرفی دیگر معنای بدلی بودن اطلاق این است که موضوع حکم، یک وجود خارجی طبیعت است (وجود خارجی واحد) و لذا تقیید طبیعتی که موضوع حکم قرار گرفته، به وجود اوّل لازم است (اکرم عالما واحداً) تا وجود طبیعت بر وجود ثانی طبیعت و وجود ثالث طبیعت و هکذا، صدق نکند و تقیید، نیازمند به قرینه است. بنابراین، مقتضای مقدّمات حکمت، شمولیّت اطلاق و مقتضای مقدّمات حکمت به ضمیمه‌ی قرینه‌ی خاصّه، بدلیّت اطلاق است.

اشکال اوّل از طرف محقّق صدر:

اشکال اوّل این محقّق، همان اشکال اوّل بر نظریّه سابق است. فراجع.