درس خارج اصول استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: ملازمات عقلیّه - مقدّمه

مقدّمه:

در سابق گفته شد که علم اصول طبق نظر محقّق اصفهانی از چهار مقصد تشکیل شده است.

مقصد اوّل: مباحث الفاظ.

این مقصد با هر شش باب آن (اوامر، نواهی، مفاهیم، عامّ و خاصّ، مطلق و مقیّد، مجمل و مبیّن) به اتمام رسید.

مقصد دوّم: ملازمات عقلیّه.

در این مقصد، دو فصل وجود دارد.

فصل اوّل: مستقلّات عقلیّه.فصل دوّم: غیر مستقلّات عقلیّه.

در فصل اوّل، سه باب وجود دارد.

باب اوّل: درباره‌ی صغرای مستقلّات. در این باب، دو جهت وجود دارد.

جهت اوّل: درباره‌ی ثبوت حسن و قبح برای افعال با قطع نظر از بیان شارع.

جهت دوّم: درباره‌ی درک حسن و قبح افعال به توسّط عقل.

باب دوّم: درباره‌ی کبرای مستقلّات (ملازمه بین حکم عقل و حکم شرع).

باب سوّم: درباره‌ی حجیّت قطع به حکم شرعی.

مقصد سوّم: مباحث حجّت.مقصد چهارم: مباحث اصول عملیّه.

غرض از این مقدّمه، ارائه چهار چوب بحث در مقصد دوّم است. انتهی.

مقصد دوّم: ملازمات عقلیّه.

ملازمات عقلیّه یعنی عقل (نظری) حکم می‌کند به اینکه بین حکم شرع به عنوان لازم و بین حکمی دیگر به عنوان ملزوم، ملازمه‌ وجود دارد. آن حکم دیگر دو صورت دارد.

۱) حکم دیگر، عقلی است. یعنی حاکم به آن، عقل است. بنابراین، ملازمه بین حکم عقل به عنوان ملزوم و بین حکم شرع به عنوان لازم است. در این صورت، ملازمه عقلیّه در قالب مستقلّات عقلیّه است. در مستقلّات عقلیّه، حاکم به صغرای قیاس عقل (عقل عملی) و حاکم به کبرای قیاس نیز عقل (عقل نظری) است.

مثال اوّل:

العدل یحسن فعله عقلاً (صغریٰ) و کلّ ما یحسن فعله عقلاً، یحسن فعله شرعا بحکم العقل (کبریٰ) فالعدل یحسن فعله شرعاً بحکم العقل.

مثال دوّم:

اعانة الغیر علی معصیة المولی یقبح عقلاً (صغریٰ) و کلّ ما یقبح عقلاً، یقبح شرعاً بحکم العقل (کبریٰ) فاعانة الغیر علی معصیة المولیٰ یقبح شرعاً بحکم العقل.

حاکم به صغریٰ در هر دو مثال، عقل است و مضمون کبریٰ در هر دو مثال، ملازمه بین حکم عقل و حکم شرع است.

۲) حکم دیگر، شرعی (به بیان دقیق‌تر مستعان از شرع است). بنابراین، ملازمه بین حکم شرع به عنوان ملزوم و بین حکم شرعی دیگر به عنوان لازم است. در این صورت، ملازمه ‌عقلیّه در قالب غیر مستقلّات عقلیّه است. در غیر مستقلّات عقلیّه، حاکم به صغرای قیاس شرع و حاکم به کبرای قیاس عقل (عقل نظری) است.

مثال اوّل:

الصّلوة واجبة شرعاً (صغریٰ) و کلّ واجب شرعا یلزمه عقلاً وجوب مقدّمته شرعاً (کبریٰ) فالصلوة یلزمه عقلاً وجوب مقدّمته شرعاً.

مثال دوّم:

الصّلوة واجبة شرعاً (صغریٰ) و کلّ واجب شرعاً یلزمه عقلاً حرمة ضدّه شرعاً (کبریٰ) فالصلوة یلزمه عقلا حرمة ضدّه شرعاً.

حاکم به صغریٰ در هر دو مثال، شرع است و مضمون کبریٰ در هر دو مثال، ملازمه بین حکم شرع و حکم شرعی دیگر است.

در مقصد دوّم، دو فصل وجود دارد.