درس خارج اصول استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: ملازمات عقلیّه/ فصل اوّل: مستقلّات عقلیّه/ باب اوّل: درباره صغرای مستقلّات/ جهت اوّل

لا یقال:

تفسیر حَسن به فعلی که در قبال انجام آن مذمّت وجود ندارد، تفسیر به اعمّ است. (معنای حَسن در علم کلام فعلی است که در قبال انجام آن مدح وجود دارد و این معنا منحصراً در واجبات و مستحبّات است. در حالیکه تفسیر حَسن به فعلی که در قبال انجام آن مذمّت وجود ندارد، در واجبات و مستحبّات و مکروهات و مباحات است. بنابراین، تفسیر حَسن اعمّ از معنای واقعی حَسن در علم کلام است) و تفسیر به اعمّ، باطل است. (بالضرورة). تفسیر حَسن به فعلی که در قبال انجام آن مذمّت وجود ندارد، باطل است.

فانّه یقال:

برای حُسن در علم کلام دو معنا ذکر شده است. این کلمه هم به معنای ترتّب مدح آمده و هم به معنای عدم ترتّب ذمّ. حَسن طبق معنای اوّل منحصر در واجبات و مستحبّات و طبق معنای دوّم شامل ما عدای محرّمات است. بنابراین، معنای دوّم اعمّ از معنای اوّل است نه اینکه تفسیر حُسن به عدم ترتّب ذم، تفسیر به اعمّ از معنی باشد. انّ للحسن عندهم تفسیرین احدهما انّه ما یترتّب المدح او ما یساوقه و الثانی انّه لا یترتّب الذمّ او ما یساوقه علیه فعلی الاوّل ینحصر الحسن فی الواجب و المندوب و علی الثانی یشمل ما عدا الحرام من الاحکام ....... (هدایة المسترشدین طبع قدیم ص۴۳۴).

مقدّمه دوّم:

حُسن و قبح دارای اطلاقات و معانی متعدّد است.

۱) حُسن به معنای کمال و قبح به معنای نقص. مثال: اطاعة العبد للمولیٰ حسن و عصیان العبد للمولیٰ قبیح. اطاعت مثل عصیان، فعل است. معنای مثال این است که اطاعت کردن عبد و معصیت کردن عبد، به ترتیب، صفت کمال برای عبد و صفت نقص برای عبد به حساب می‌آید.

۲) حُسن به معنای ملائمت با طبع (سازگار بودن با طبع و روان) و قبح به معنای منافرت با طبع (سازگار نبودن با طبع و روان).

مثال: اکل الطعام اللّذیذ حسن و شرب الدّواء المرّ قبیح. اکل مثل شرب، فعل است. معنای مثال این است که خوردن طعام لذیذ و نوشیدن داروی تلخ، به ترتیب، سازگار با طبع و ناسازگار با طبع است.

حسن و قبح طبق این دو معنا، محلّ نزاع بین عدلیّه و اشاعره نیست و لذا هر دو طائفه معتقدند که حسن و قبح طبق این دو معنا، با قطع نظر از حکم شارع وجود دارند.

(و منها ملائمة الطبع و منافرته و لا کلام فی ثبوتهما بهذا المعنی ........ و منها الاتّصاف بصفة الکمال و النقص ...... و لا نزاع فی ثبوتهما بهذا المعنی ایضا ...... فصول ص۳۱۶).