درس خارج اصول استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: ملازمات عقلیّه/ فصل اوّل: مستقلّات عقلیّه/ باب اوّل: درباره صغرای مستقلّات/ جهت اوّل

دلیل سوّم:

صغریٰ: اگر حُسن و قبح، عقلی باشد، لازمه‌اش عدم انفکاک حسن و قبح از موضوعات خود است. (عقلیّت حُسن و قبح همان ذاتیّت این دو وصف است و ذاتیّ از موضوع خود منفکّ نمی‌شود).

کبریٰ: و اللّازم باطل.

توضیح: اگر انسان بگوید: لاکذبنّ غداً. اگر وفای به وعده حَسن باشد، کذب در غد حَسن می‌شود چون کذب محقِّق وفای به وعده است. پس قبح از موضوع خود (کذب) منفکّ شد و حال آنکه قبح برای کذب ذاتیّ است. و اگر وفای به وعده قبیح باشد، حُسن از موضوع خود (وفای به وعده) منفکّ شد و حال آنکه حُسن برای وفای به وعده ذاتیّ است.

نتیجه: فالملزوم مثله. بعد از ابطال حسن و قبح عقلی، حسن و قبح شرعی ثابت می‌شود.

(این دلیل به نحو دیگری نیز تقریر شده است. شرح المقاصد تفتازانی ج۴ ص۲۸۶، فصول ص۳۳۱).

اقول:

جواب از این دلیل، همان جواب از دلیل سابق است. بنابراین در مثال لاکذبنّ غدا، حُسن کذب و یا قبح وفای به وعده بدون مانع است. (از این دلیل، جوابهای دیگری نیز داده شده است. کشف المراد ج۱ ص۳۰۴، هدایة المسترشدین طبع قدیم ص۴۴۰ و .......).

دلیل چهارم:

صغریٰ: شرط حسن و قبح عقلی فعل، اختیاری بودن فعل انسان است. (افعال اضطراری حتّی نزد عدلیّه متّصف به حسن و قبح نمی‌شود).

کبریٰ: اختیاری بودن فعل انسان، منتفی است. (انسان در افعال و تروک خود مجبور است).

نتیجه: شرط حسن و قبح عقلی فعل، منتفی است و با انتفاء شرط، حسن و قبح عقلی فعل نیز منتفی خواهد بود و با انتفاء حسن و قبح، حسن و قبح شرعی ثابت می‌شود.

(الرّابع انّ فعل العبد غیر صادر عنه باختیاره فلا یتّصف بالحسن و القبح بالمعنی المتنازع فیه اتّفاقا امّا عند المنکرین لهما فواضح و امّا عند القائلین بثبوتهما فلانّهما عندهم من صفات الافعال الاختیاریّة لا غیر و الدّلیل علی انّه غیر صادر عنه باختیاره امران ...... فصول ص۳۲۱).

اقول:

جواب از دلیل: صغریٰ: مبنای دلیل، مسلک جبر در افعال و تروک است. (مقدّمه دوّم دلیل مبتنی بر این است که بشر در افعال و تروک مختار نیست. بلکه افعال و تروک آدمی، مخلوق خداوند است).

کبریٰ: مسلک جبر در افعال و تروک، باطل است. (در محلّ خود ثابت شده که مسلک جبر باطل است).

نتیجه: مبنای دلیل، باطل است و با بطلان مبنا، دلیل نیز باطل خواهد بود.

(از این دلیل جوابهای دیگری نیز داده شده است. فصول ص۳۲۲ و .......)