درس خارج اصول استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: ملازمات عقلیّه/ مستقلّات عقلیّه/ درباره صغرای مستقلّات عقلیّه/ جهت دوّم

دلیل سوّم:

درک حسن و قبح بعضی از افعال مثل درک حسن عدل و احسان و قبح ظلم و عدوان به توسّط عقل عملی از اموری ضروری و بدیهی است و این درک، مستند به اعلام و بیان شارع نیست و لذا منکرین شرایع و ادیان نیز پذیرای این درک هستند.

نظریّه دوّم: نظریّه منسوب به اخباریّین: با قطع نظر از حکم شارع، حُسن و قبح وجود دارد ولی عقل نمی‌تواند حسن و قبح افعال را درک کند.

دلیل:

عقل در غیر بدیهیّات، کثرت خطأ دارد و هر چیزی که کثرت خطأ دارد، به ادراکات او اعتماد نیست. پس عقل در غیر بدیهیّات، به اداراکات او اعتماد نیست. (فمحصّل کلام هؤلاء و من تبعهم فی ذلک عدم الاعتماد فی امر الدّین اصوله و فروعه علی الادراکات العقلیّة بل لا اعتماد علی شیء من ادراکات العقول فی شیء من الاحکام ......... هدایة المسترشدین طبع قدیم ص۴۳۲).

اقول:

جواب از دلیل در مطوّلات مثل فرائد مرحوم شیخ ج۱ ص۵۱ و ...... آمده است. فراجع.

نکته:

از طرفی نظر منسوب به اخباریّین، عدم ادراک حسن و قبح افعال به توسّط عقل عملی است. از طرفی دیگر مستفاد از کلام بعضی از اخباریّین، عدم حجیّت ادراکات عقل و مستفاد از کلام بعضی دیگر، عدم اعتماد به ادراکات عقل است و بین عدم حجیّت و عدم ادراک تفاوت وجود دارد. همان طوریکه بین عدم اعتماد و عدم ادراک تفاوت است. بنابراین، اسناد عدم ادراک عقل به اخباریّین، محلّ خدشه خواهد بود. به بیان دیگر عدم حجیّت اعمّ از عدم ادراک است.

نتیجه نهائی بحث در جهت دوّم: عقل می‌تواند حسن و قبح بعضی از افعال را درک کند. (هدایة المسترشدین طبع قدیم ص۴۳۲).