درس خارج اصول استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: ملازمات عقلیّه/ مستقلّات عقلیّه/ درباره کبرای مستقلّات عقلیّه

جواب دوّم:

صغریٰ: شرط دلالت آیه بر نفی ملازمه، دلالت آیه بر نفی عذاب اخروی قبل از بعث رسل است. (در قبال ترک واجب شرعی و انجام حرام شرعی، عذاب اخروی وجود دارد. بنابراین، اگر آیه بخواهد دلالت بر نفی ملازمه بین حکم عقل عملی و حکم شارع کند باید دلالت بر نفی عذاب اخروی کند تا با نفی عذاب اخروی، نفی وجوب و حرمت شرعی تحقّق پیدا کند و با نفی وجوب و حرمت شرعی، نفی ملازمه تحقّق پیدا کند).

کبریٰ: دلالت آیه بر نفی عذاب اخروی قبل از بعث رسل، منتفی است. (آیه مبارکه به قرینه آیات سابقه و آیات لاحقه دلالت بر نفی عذاب دنیوی قبل از بعث رسل می‌کند. مطارح الانظار طبع قدیم ص۲۴۱، رسائل ج۲ ص۲۳).

نتیجه: شرط دلالت آیه بر نفی ملازمه، منتفی است و با انتفاء شرط، دلالت آیه بر نفی ملازمه نیز منتفی خواهد بود.

و لقائلٍ ان یقول انتفاء عذاب دنیوی بدون بعث رسول، به طریق اولی موجب انتفاء عذاب اخروی بدون بعث رسول است. چون عذاب دنیوی به مراتب اشدّ از عذاب دنیوی است. بنابراین، آیه مبارکه با اولویّت دلالت بر نفی عذاب اخروی بدون بعث رسول می‌کند و در نتیجه، جواب دوّم باطل است.

جواب سوّم:

صغریٰ: شرط دلالت آیه بر نفی ملازمه، احراز اراده‌ی رسول ظاهری از کلمه‌ی رسول در آیه‌ی مبارکه است. (اگر مراد از کلمه‌ی رسول در آیه‌ی مبارکه خصوص رسول ظاهری یعنی نبیّ باشد، آیه نفی ملازمه بین حکم عقل عملی و حکم شارع می‌کند. با همان بیانی که در دلیل آمده است. ولی اگر مراد، اعمّ از رسول ظاهری و رسول باطنی یعنی عقل باشد، آیه نافی ملازمه نیست. چون آیه طبق اراده‌ی اعمّ دلالت دارد بر اینکه قبل از رسول ظاهری و قبل از حکم عقل، عذاب منتفی است. مدّعای قائلین به ملازمه نیز همین است که قبل از این دو رسول، عذاب منتفی است).

کبریٰ: احراز اراده‌ی رسول ظاهری از کلمه‌ی رسول در آیه‌ی مبارکه، منتفی است. (مراد از رسول در آیه‌ی مبارکه یحتمل خصوص رسول ظاهری و یحتمل اعمّ از رسول ظاهری باشد. بنابراین، احراز اراده‌ی رسول ظاهری منتفی است).

نتیجه: شرط دلالت آیه بر نفی ملازمه، منتفی است. و با انتفاء شرط، دلالت آیه بر نفی ملازمه نیز منتفی خواهد بود. (خزائن الاحکام مرحوم دربندی ج۲ ص۱۰۱).

اقول:

اشکال بر جواب: صغریٰ: اراده‌ی اعمّ از رسول ظاهری از کلمه‌ی رسول در آیه‌ی مبارکه، خلاف ظاهر است. (کلمه‌ی رسول در آیه‌ مبارکه ظهور در رسول ظاهری یعنی نبیّ دارد).

کبریٰ: خلاف ظاهر، احتیاج به قرینه دارد. (بالضرورة).

نتیجه: اراده‌ی اعمّ از رسول ظاهری از کلمه‌ی رسول در آیه‌ی مبارکه، احتیاج به قرینه دارد و قرینه بر اراده‌ی اعمّ، منتفی است و بلکه قرینه بر عدم اراده‌ی اعمّ، موجود است و قرینه، کلمه‌ی نبعث در آیه‌ی مبارکه است. (خزائن الاحکام ج۲ ص۱۰۲).