درس خارج اصول استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: ملازمات عقلیّه/ مستقلّات عقلیّه/ درباره کبرای مستقلّات عقلیّه

جواب از لازم اوّل و دوّم:

در باب ملازمه، دو قاعده وجود دارد.

الف: قاعده‌ی ملازمه بین حکم عقل و حکم شرع (کلّ ما حکم به العقل، حکم به الشّرع). مفاد قاعده این است که اگر عقل حکم به حُسن و یا قبح عملی کند، شرع نیز بر طبق حکم عقل، تکلیف دارد. مدّعای قائلین به ملازمه همین است و تکالیف ابتلائی و تقیّه‌ای نقض بر این مدّعا نیست. چون در این دو نوع از تکلیف، حکم عقل وجود ندارد تا اشکال شود که وجود حکم شرع تخلّف از حکم عقل است.

ب: قاعده‌ی ملازمه بین حکم شرع و حکم عقل (کلّ ما حکم به الشّرع، حکم به العقل). مفاد قاعده این است که اگر شرع درباره‌ی عملی تکلیف داشته باشد، عقل نیز بر طبق تکلیف شرع، حکم دارد. تکالیف ابتلائی و تقیّه‌ای نقض بر این قاعده است. چون در این دو نوع از تکلیف، حکم شرع وجود دارد ولی حکم عقل در بین نیست. ولی این قاعده، مدّعای قائلین به ملازمه نیست. فالمردود بهذا الدّلیل، لیس بمدّعی و المدّعی، لیس بمردود بهذا الدّلیل.

به بیان دیگر در این دو نوع از تکلیف، حُسن تکلیف بر احدی پوشیده نیست ولی حُسن تکلیف بخاطر وجود مصلحت در نفس صدور تکلیف است. بدون اینکه عقل حکم به حُسن متعلّق تکلیف کند. و این، محلّ بحث نیست.

(و الجواب عنه امّا اوّلا: فبانّه خارج عن محلّ الکلام فانّ الکلام انّما هو فی الملازمة بین حکم العقل ....... و حکم الشرع ....... نعم انّما یرد ذلک نقضاً علی الملازمة بین حکم الشّرع و العقل ....... و امّا ثانیاً: فبانّ ........ مطارح الانظار طبع قدیم ص۲۳۴).

جواب از لازم سوّم:

صغریٰ: شرط نقض ملازمه بواسطه‌ی عمل شاقّ حَسن، عدم تعلّق تکلیف به عمل شاقّ حَسن است. (عمل شاقّ حَسن اگر متعلّق تکلیف قرار بگیرد، ملازمه بین حکم عقل و حکم شرع تحقّق پیدا کرده است و اگر متعلّق تکلیف قرار نگیرد، ملازمه منتفی شده است. بنابراین، عمل شاقّ حَسن در صورتی ناقض ملازمه بین حکم عقل و حکم شرع است که تکلیفی به این عمل تعلّق نگرفته باشد).

کبریٰ: عدم تعلّق تکلیف به عمل شاقّ حَسن، منتفی است. (از طرفی روایت لو لا ان اشقّ علی امّتی و امثال آن، در مقام امتنان بر امّت مرحومه است. از طرفی دیگر امتنان اقتضاء می‌کند که تکلیف الزامی به عمل شاقّ حَسن تعلّق گرفته باشد ولی عفواً و امتنانا تکلیف برداشته شود. چون امتنان بدون وجود تکلیف، معقول نیست. بنابراین، تکلیف به عمل کذائی تعلّق گرفته و نقضی بر ملازمه وارد نیست).

نتیجه: شرط نقض ملازمه بواسطه‌ی عمل شاقّ حَسن، منتفی است و با انتفاء شرط، نقض ملازمه بواسطه‌ی عمل شاقّ حَسن نیز منتفی خواهد بود. هذا کلّه در صورتی است که عمل شاقّ، حَسن باشد. (مطارح الانظار طبع قدیم ص۲۳۷).