درس خارج اصول استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: ملازمات عقلیّه/ مستقلّات عقلیّه/ نکات

نکته‌ی اوّل:

برای قضیّه کلّ ما حکم به العقل حکم به الشّرع، سه تفسیر گفته شده است.

تفسیر اوّل: معنای کلّ ما حکم به العقل حکم به الشّرع، کلّ ما حکم به العقل حکم بمثله الشّرع است. (شرع به مثل حکم عقل، حکم دارد).

طبق این تفسیر، در مستقلّات عقلیّه حکم مثل حاکم متعدّد است. یعنی در مستقلّات، دو حکم و دو حاکم وجود دارد و این تفسیر، تناسب با کلام اصولیّین دارد که می‌فرمایند: انّ العقل و الشّرع متطابقان. چون این کلام، ظهور در تعدّد حکمین و تطابق حکمین و تغایر حکمین دارد.

در مطارح طبق قدیم ص۲۳۴ آمده است: و هذا یلائم قولهم انّ العقل و الشّرع متطابقان فانّه ظاهر فی تعدّد الحکمین و تطابقهما و تغایرهما من جهة انّ احد الحکمین شرعی و الآخر عقلی ارشادی. با توجّه به توضیح مرحوم شیخ برای قضیّه انّ العقل و الشّرع متطابقان، در تناسب قضیّه کلّ ما حکم به العقل حکم به الشرع با این قضیّه باید دقّت و تأمّل شود.

تفسیر دوّم: معنای کلّ ما حکم به العقل حکم به الشّرع، کلّ ما حکم به العقل حکم بعینه الشّرع است. (شرع به عین حکم عقل، حکم دارد). به بیان دیگر معنای کلّ ما حکم به العقل حکم به الشّرع، کلّ ما حکم به العقل صدّقه الشّرع فی الحکم است. یعنی شرع عقل را در حکم تصدیق می‌کند نه اینکه حاکم به حکمی دیگر مماثل با حکم عقل باشد.

طبق این تفسیر، در مستقلّات عقلیّه حکم واحد و حاکم متعدّد است. یعنی در مستقلّات یک حکم و دو حاکم وجود دارد و علّت وحدت حکم این است که شرع، مصدّق حکم عقل است نه اینکه حاکم به حکمی دیگر باشد.

تفسیر سوّم: معنای کلّ ما حکم به العقل حکم به الشّرع، کلّ ما حکم به العقل فهو عین ما حکم به الشّرع است. با این بیان که عقل، رسول شرع است. همان طوریکه حکم رسول عین حکم شرع است، حکم عقل نیز عین حکم شرع است. به بیان دقیق‌تر، عقل لسان شرع است.

طبق این تفسیر، در مستقلّات عقلیّه حکم واحد و حاکم نیز واحد است. یعنی در مستقلّات یک حکم و یک حاکم وجود دارد. چون عقل منحصراً رسول و لسان شرع است.

توجّه باشد که قضیّه کلّ ما حکم به العقل حکم به الشّرع در دو مورد بکار می‌رود.

الف: گاهی این قضیّه در مقابل کسی بکار می‌رود که خلوّ واقعه از حکم شارع را ممکن می‌داند و لذا معتقد است که حکم عقل بدون حکم شارع ممکن است. در این مورد، مقصود از قضیّه کلّ ما حکم ........ اثبات حکم شارع است و تطابق حکم عقل با حکم شرع ملحوظ نیست.

ب: گاهی این قضیّه در مقابل کسی بکار می‌رود که خلوّ واقعه از حکم شارع را محال می‌داند ولی معتقد است که حکم شارع گاهی بر خلاف حکم عقل است. در این مورد، مقصود از قضیّه کلّ ما حکم ........ اثبات تطابق است و اثبات حکم شارع، ملحوظ نیست (اصالة). مطارح الانظار طبع قدیم ص۲۳۴