درس خارج اصول استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: ملازمات عقلیّه/ غیر مستقلّات عقلیّه/ مسئله اوّل: اجزاء

ب: بقاء امر با غرضی غیر از غرض اوّل. این صورت، خارج از فرض بحث است. چون فرض بحث، وحدت مطلوب است.

ج: بقاء امر با غرضی که عین غرض اوّل است که این غرض، با اوّلین اتیان حاصل شده است. این صورت، بخاطر محذور طلب حاصل در نفس غرض، باطل است. یعنی بقاء امر دلالت دارد بر اینکه مولا طالب غرضی است که این غرض با اوّلین اتیان، حاصل شده است. (غرض، وصول مکلّف به مصلحت در عمل است).

د: بقاء امر با غرضی که عین غرض اوّل است که این غرض، با اوّلین اتیان حاصل نشده است. این صورت، خلف است (چون فرض این است که اوّلین اتیان علّت تامّه برای حصول غرض است) و علاوه بر خلف، مستلزم عدم امکان امتثال ابداً است (چون عدم حصول غرض با امتثال اوّل مستلزم عدم حصول غرض با امتثال ثانی و ....... است. اذ لا فرق بین امتثال و امتثال).

کبریٰ: و اللّوازم کلّها باطلة. (بالضرورة).

نتیجه: فالملزوم مثله.

با این تقریر برای دلیل، اشکال محقّق اصفهانی بر دلیل وارد نیست. قال: امّا شبهة طلب الحاصل من بقاء الامر فقد عرفت سابقا دفعها فانّ المحال طلب الموجود بما هو موجود لانّ ایجاد الموجود محال فطلبه محال و امّا طلب الفعل ثانیا فلیس من طلب الحاصل. (نهایة الدرایة، طبع قدیم، ج۱ ص۲۶۲).

نکته:

امتثال بعد الامتثال یعنی مکلّف بعد از انجام مأمور به به قصد امتثال امر، می‌خواهد دوباره مأمور به را به قصد امتثال امر انجام دهد. درباره‌ی امتثال بعد الامتثال دو نظریّه وجود دارد.

نظریّه اوّل: نظریّه مشهور: امتثال بعد الامتثال، مطلقا محال است.

دلیل:

صغریٰ: شرط امکان امتثال بعد الامتثال، تحقّق امتثالین مترتّبین است. (مکلّف باید بتواند مأمور به را با جمیع خصوصیّات معتبره دوبار به قصد امر اتیان کند تا دو امتثال و نتیجتاً امتثال بعد الامتثال تحقّق پیدا کند).

کبریٰ: تحقّق امتثالین مترتّبین، منتفی است.

توضیح: موضوع و مقوّم امتثال، امر است. بنابراین، بعد از اوّلین امتثال، بقاء امر برای تحقّق امتثال دوّم لازم است. در حالیکه با اوّلین امتثال، غرض مولا حاصل و امر مولا بالضرورة ساقط می‌شود. پس موضوع برای امتثال دوّم منتفی است. توجّه باشد که فرض، مطلوبیّت صرف الوجود است نه وجود ساری.

قال المحقّق صاحب التحریرات: انّ مفهوم الامتثال و العصیان متقوّمان بالامر و حیث لا امر لسقوطه لا یمکن ان یتحقّق احد هذین المفهومین ثانیاً. (تحریرات ج۲ ص۲۶۸).

قال المحقّق العراقی: انّه بمجرّد الاتیان بالطبیعی فی الخارج فی فرض مطلوبیّة صرف الوجود لا الوجود السّاری یتحقّق الامتثال و ینطبق علیه عنوان الاطاعة و معه یسقط الامر و التکلیف عنه لا محالة و لا یبقی مقتض للاتیان به ثانیا بوجه اصلا. (نهایة الافکار ج۱ ص۲۲۴).

نتیجه: شرط امکان امتثال بعد الامتثال، منتفی است و با انتفاء شرط، امکان امتثال بعد الامتثال نیز منتفی خواهد بود.

به بیان دیگر، امتثال بعد الامتثال لازمه‌اش خلف و تناقض و یا تعدّد امر بدون ملاک و یا تعدّد امتثال بدون امر است.

از طرفی غرض مولا از امر مطلق، صرف الوجود طبیعت است و بدیهی است که با اتیان طبیعت، غرض مولا و نتیجتاً امر مولا ساقط می‌شود. از طرفی دیگر معنای امتثال ثانی یا این است که غرض مولا وجود ساری طبیعت است که این، خلف و تناقض است و یا معنا، تعدّد امر بدون ملاک است و یا معنا، تعدّد امتثال بدون امر است) و اللّوازم کلّها باطلة بالضرورة.

آدرس جلسه‌ی بعد:

محاضرات ج۲ ص۲۲۵: و علی ضوء ما بیّناه قد ظهر انّ الامتثال ........ فالنتیجة.