درس خارج اصول استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: ملازمات عقلیّه/ غیر مستقلّات عقلیّه/ مسئله اوّل: اجزاء

علاوه بر اینکه، شکّ در وجوب اعاده بعد از انجام مأمور به اضطراری و رفع اضطرار در وقت، شکّ در ثبوت تکلیف است و شکّ در ثبوت تکلیف، مجرای اصل برائت است.

نظریّه دوّم: نظریّه محقّق خوئی: عمل اضطراری مجزی نیست و لذا در صورت رفع اضطرار در وقت، اعاده لازم است.

دلیل اوّل از طرف محقّق خوئی:

صغریٰ: شرط اجزاء، موضوعیّت عذر برای امر اضطراری است.

توضیح: درباره‌ی موضوع امر اضطراری، دو احتمال است.

الف: موضوع، عذر مستوعب است. یعنی در صورت وجود عذر در تمام وقت، امر به صلوة با تیمّم به مکلّف تعلّق می‌گیرد. طبق این احتمال، اگر مکلّف عمل اضطراری را قبل از آخر وقت انجام دهد و در داخل وقت رفع اضطرار شود، عملی که انجام گرفته مأمور به به امر اضطراری نیست. یعنی عمل امر نداشته تا بحث شود که آیا مأمور به اضطراری در صورت رفع اضطرار در وقت، مجزی از مأمور به واقعی اوّلی است یا خیر؟ و لذا عملی که انجام گرفته، مجزی نیست. به بیان دیگر، مأتیّ به (نماز با تیمّم) مأمور به نیست و مأمور به (نماز با وضوء) مأتیّ به نیست.

ب: موضوع، عذر است. اعمّ از مستوعب و غیر مستوعب. طبق این احتمال، عملی که مکلّف انجام داده مجزی است. چون مقتضای موضوع بودن عذر، جواز واقعی بدار است و مقتضای جواز واقعی بدار، اجزاء است.

بنابراین، شرط اجزاء این است که موضوع امر اضطراری، عذر باشد.

کبریٰ: موضوعیّت عذر برای امر اضطراری، منتفی است. (از آیه مبارکه تیمّم استفاده می‌شود که موضوع وجوب تیمّم، عذر مستوعب است. به بیان دیگر از ادلّه تیمّم استفاده می‌شود که صلوة با تیمّم وظیفه‌ی مضطرّ است و بر کسیکه متمکّن از صلوة با وضوء در وقت است، مضطرّ صادق نیست).

نتیجه: شرط اجزاء، منتفی است و با انتفاء شرط، اجزاء نیز منتفی خواهد بود. با این بیان روشن شد که در وجوب اعاده در صورت رفع اضطرار در وقت، شکّ وجود ندارد تا اصل برائت جاری شود.

دلیل دوّم از طرف بعض اعاظم:

صحیحه‌ی زراره دلالت بر عدم اجزاء می‌کند. عن زرارة عن احدهما علیهما السّلام قال: اذا لم یجد المسافر الماء فلیطلب ما دام فی الوقت فاذا خاف ان یفوته الوقت فلیتیمّم و لیصلّ فی آخر الوقت فاذا وجد الماء فلا قضاء علیه و لیتوضّأ لما یستقبل. (کافی طبع اسلامیّه ج۳ ص۶۳).

کیفیّت استدلال: روایت دلالت می‌کند بر اینکه وظیفه مکلّف صبر تا آخر وقت است. بنابراین، در صورت انجام صلوة با تیمّم قبل از آخر وقت، عملی که انجام گرفته فاقد امر و مصلحت است و عملی که فاقد امر و مصلحت است، بالضرورة مجزی نیست.