درس خارج اصول استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: ملازمات عقلیّه/ غیر مستقلّات عقلیّه/ مسئله اوّل: اجزاء

صورت دوّم: اماره، حاکی از تکلیف است. کما اذا قام الطّریق علی وجوب صلوة الجمعة یومها فی زمان الغیبة فانکشف بعد ادائها وجوب صلوة الظّهر فی زمانها. در این صورت، عمل انجام گرفته بر طبق اماره، مطلقا مجزی نیست. یعنی اعمّ از اینکه اماره، طریقی و یا سببی باشد. و لذا در مثال، ‌انجام صلوة‌ ظهر لازم است.

دلیل: اماره دو صورت دارد.

الف: اماره، طریقی است. علّت عدم اجزاء در این صورت این است که بعد از کشف خلاف بواسطه‌ی قطع، معلوم می‌شود که مأتیّ به، مأمور به و عمل مشتمل بر مصلحت نبوده است و مأمور به و عمل مشتمل بر مصلحت نیز مأتیّ به نبوده است. بنابراین، وجهی برای اجزاء نیست.

ب: اماره، سببی است. علّت عدم اجزاء در این صورت این است که اماره سببی موجب پیدایش مصلحت در مؤدای اماره می‌شود. ولی پیدایش مصلحت در مؤدای اماره، منافاتی با بقاء مصلحت واقع ندارد. و درنتیجه، اعاده‌ی واقع در وقت و یا قضای واقع در خارج از وقت به منظور رسیدن به مصلحت لازم است. (اماره در مثال فوق دلالت بر وجوب صلوة جمعه کرده است. این اماره بخاطر سببی بودن موجب پیدا شدن مصلحت در صلوة جمعه می‌شود. ولی مصلحت دار شدن صلوة جمعه، منافاتی با بقاء مصلحت ظهر ندارد و لذا اعاده و یا قضای صلوة ظهر واجب است. مگر دلیلی خاصّ قائم شود که در یک روز، دو صلوة واجب نیست. در این صورت، عملی که بر طبق اماره انجام گرفته مجزی است. لانّه اذا ثبت وجوب احداهما بالامارة ثبت عدم وجوب الاخری للتّلازم بین وجوب احداهما و عدم وجوب الاخریٰ).

خلاصه‌ی نظریّه محقّق خراسانی:

امارهحاکی از جزء یا شرط اماره‌ی طریقیعدم اجزاء.

اماره‌ی سببیاجزاء.

اماره مشکوککشف خلاف در وقت، عدم اجزاء.

کشف خلاف در خارج وقت، وجوب قضاء در سه مورد.

حاکی از تکلیف عدم اجزاء مطلقا (اماره طریقی و سببی).

اشکال اوّل بر نظریّه محقّق خراسانی از طرف محقّق خوئی: حکم به عدم اجزاء در اماره‌ی حاکی از تکلیف به نحو مطلق، صحیح نیست.

توضیح: درباره‌ی حجیّت اماره، چهار قول وجود دارد.

قول اوّل: قول اکثریّت امامیّه: حجیّت اماره از باب طریقیّت و کاشفیّت محضه است. طبق این قول، حکم به عدم اجزاء در اماره‌ی حاکی از اصل تکلیف، در صورت کشف خلاف، صحیح است. چون واقع و عمل واجد ملاک، مأتیّ به نیست و مأتیّ به، واقع و عمل واجد ملاک نیست.

قول دوّم: قول منسوب به اشاعره .......

آدرس جلسه‌ی بعد:

محاضرات ج۲ ص۲۶۶: امّا بناء علی حجیّتها علی ضوء نظریّة السببیّة ....... و امّا اذا شکّ.