درس خارج اصول استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: ملازمات عقلیّه/ غیر مستقلّات عقلیّه/ مسئله اوّل: اجزاء

نکته دوّم: گاهی مکلّف بر طبق امر ظاهری عقلی (به تعبیر مرحوم شیخ) و یا بر طبق امر تخیّلی وهمی (به تعبیر محقّق صدر) عملی انجام می‌دهد. این عمل، بعد از کشف خلاف، مجزی نیست.

دلیل:

صغریٰ: عدم اجزاء در امر تخیّلی وهمی، مقتضی برای آن موجود و مانع از آن مفقود است. (مقتضی، عدم مطابقت مأتیّ به با مأمور به است. چون عملی که مکلّف انجام داده، مأمور به نبوده است و عملی که دارای امر بوده، مکلّف انجام نداده است. بنابراین، امر واقعی بدون موافقت باقی مانده است. مانع از عدم اجزاء این است که شارع متعلَّق امر تخیّلی وهمی را به منزله‌ی واقع قرار بدهد و فرض، عدم تنزیل است).

کبریٰ: هر چیزی که مقتضی برای آن موجود و مانع از آن مفقود است، ثابت است. (بالضرورة).

نتیجه: عدم اجزاء در امر تخیّلی وهمی، ثابت است.

نکته سوّم: مقتضای قاعده در صورت انجام مأمور به ظاهری و کشف خلاف، عدم اجزاء است مطلقا (در شبهه‌ی موضوعیّه و حکمیّه، در عبادات و معاملات، در فرض استفاده‌ی حکم ظاهری از اصل عملی و یا اماره و کشف خلاف با قطع و یا اماره). ولی رفع ید از این قاعده، در مواردی لازم است. بعضی از این موارد عبارتند از:

الف: عدم اجزاء، مستلزم عسر و حرج شخصی باشد. حکم در این مورد به استناد ادلّه لا عسر و لا حرج، اجزاء است.

ب: در خصوص صلوة اگر مکلّف جزء غیر رکنی و یا شرط غیر رکنی را انجام نداده، قاعده‌ی ثانویّه به استناد روایت لا تعاد، اجزاء است. قال ابو جعفر علیه السّلام لزرارة لا تعاد الصّلوة الّا من خمسة الطهور و الوقت و القبلة و الرّکوع و السجود. (من لایحضر، ج۱ ص۲۷۹).

آدرس جلسه‌ی بعد:

کفایه ج۱ ص۱۳۹: فصل فی مقدّمة الواجب ........ الامر الثانی.