درس خارج فقه استاد سید محسن حسینی‌فقیه

موضوع: فقه خانواده / مسأله ازدواج مسلمان با غیر مسلمان / بررسی حکم ازدواج مرد مسلمان با زن صابئیه

اصل و ریشه این لغت صَبَئ یَصبَئُ صُبُوئاً می‌باشد و مهموز اللام است و معنای صبئ یصبئ مَن تَرَک دینه و دان بدینٍ آخر است.

برای فهم اینکه صابئی‌ها چه کسانی هستند و عقاید آنها چگونه است، باید بگوییم که در قرآن در 3 آیه کلمه صابئین آورده شده و در 2 آیه کلمه صابئین و در یک آیه کلمه صابئون آمده است.

آیه اول: ﴿إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَالَّذِينَ هَادُوا وَالنَّصَارَىٰ وَالصَّابِئِينَ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَعَمِلَ صَالِحًا فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ﴾[1] آیه می‌فرماید اگر مؤمنین، یهودی‌ها، نصرانی‌ها و صابئین ایمان به خدای متعال و روز آخر داشته باشند و عمل صالح انجام دهند، اجرشان در نزد پروردگارشان محفوظ است. معنای این آیه تکثرگرایی نیست که انسان از هر راهی به خدای متعال برسد، بلکه ﴿من آمن بالله و الیوم الآخر و عمل صالحاً﴾ یعنی ایمان به خدای متعال بر اساس دینی که در زمان خودش حجت بوده، وإلا بعد از آمدن اسلام تمام ادیان قبلی منسوخ می‌شوند.

آیه دوم: ﴿إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَالَّذِينَ هَادُوا وَالصَّابِئُونَ وَالنَّصَارَىٰ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَعَمِلَ صَالِحًا فَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ﴾[2]

از نظر معنای آیه شبیه مورد اول است، ولی در این آیه کلمه صابئون آمده است.

آیه سوم: ﴿إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَالَّذِينَ هَادُوا وَالصَّابِئِينَ وَالنَّصَارَىٰ وَالْمَجُوسَ وَالَّذِينَ أَشْرَكُوا إِنَّ اللَّهَ يَفْصِلُ بَيْنَهُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ ۚ إِنَّ اللَّهَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ﴾[3]

در این آیه مجوس هم اضافه شده و صابئین را هم قبل از نصارا آورده است. چرا در این آیه الذین اشرکوا آمده است؟

در مورد اول لهم اجرهم عند ربهم و در مورد دوم لاخوف علیهم و لاهم یحزنون آمده که هر دو به شرطی است که در زمان خود متدین به آن دین باشد. ولی در مورد سوم چون می‌خواهد بگوید خدای متعال در روز قیامت بین مؤمنین، یهود، نصارا، صابئین و مجوس فصل می‌کند و هر کدام یک گروه جدا می‌شوند، لذا در این آیه مشرکین را هم آورده است، چون اثر و خبری که بار می‌شود، اثر امتیازی نیست.

سؤال: عقاید صابئین چیست؟ تفسیر برهان از علی بن ابراهیم نقل می‌کند که صابئون قومی هستند که مجوس، یهود، نصارا و مسلمان نیستند، بلکه گروهی هستند که نجوم و کواکب را می‌پرستند. راغب در مفردات می‌گوید صابئون قومی بودند بر دین حضرت نوح (علیه السلام) و الان در عراق و ایران (شوشتر و دزفول) هستند و از جمله خصوصیاتشان این است که قائل به ختنه نیستند و بعضی از صابئین خودشان را پیرو حضرت یحیی می‌دانند.

حکم صابئین

مرحوم امام خمینی در تحریرالوسیله می‌فرمایند حقیقت دین صابئین برای من آشکار نشده است.

ظاهراً صابئین از جمله اهل کتاب نیستند. دلیل مطلب این است که در آیه 62 از سوره بقره، عطف، ظهور در مغایرت دارد و اینها (مؤمنین، یهود، نصارا، صابئین) پشت سر هم آمده‌اند. یعنی به همان قرینه‌ای که یهود و نصارا با مؤمنین متفاوت هستند، صابئین هم با مؤمنین، یهود و نصارا متفاوت هستند.

چرا در این آیه 2 بار کلمه الذین (یک بار بر سر آمنوا و یک بار بر سر هادوا) آمده است؟ شاید آیه می‌خواهد بفهماند که این 3 گروه (یهود، نصارا، صابئین) در قبال الذین آمنوای ابتدای آیه و جدا هستند و الان الذین آمنوا بالاسلام و برسول الله و اهل بیت ملاک حقانیت است. منظور در ابتدای آیه (الذین آمنوا) ایمان کلی و اصل ایمان و در انتهای آیه (من آمن بالله و الیوم الآخر) لوازم و آثار ایمان است. 3 لطافت در آیه 17 از سوره حج وجود دارد.

﴿إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَالَّذِينَ هَادُوا وَالصَّابِئِينَ وَالنَّصَارَىٰ وَالْمَجُوسَ وَالَّذِينَ أَشْرَكُوا إِنَّ اللَّهَ يَفْصِلُ بَيْنَهُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ ۚ إِنَّ اللَّهَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ﴾[4]

لطافت اول این است که در این آیه 3 تا الذین آمده است و شاید استفاده کنیم که این 4 گروه (یهود، صابئین، نصارا، مجوس) در یک عداد هستند.

1- إن الذین آمنوا

2- و الذین هادوا والصابئین و النصاری و المجوس

3- و الذین اشرکوا

لطافت دوم این است که در هر 3 آیه ابتدا الذین آمنوا آمده است. چون الان بحث در مورد اسم ادیان است و به خاطر همین باید ابتدا آن دینی را مطرح کنیم که دین حق و در زمان نزول آیه هم دین خاتم است.

لطافت سوم این است که آیا فقط صرف ایمان کافی است؟ خیر. ایمان ابتدایی یعنی اعتقاد ظاهری به اسلام اما به شرط ایمان بعدی (من آمن) یعنی ایمان کامل و اعتقادات. همان چیزی که می‌فرماید آمنت بما آمن به محمد و اهل بیته. یعنی ایمان صرفاً به دل پاک نیست، بلکه ایمان و عمل صالح باید با هم همراه باشند.

پس تا اینجا علی الظاهر صابئین غیر از یهود و نصاری هستند و کتاب داشتند.