درس خارج فقه استاد سید محسن حسینی‌فقیه

موضوع: فقه خانواده / مسأله ازدواج مسلمان با غیر مسلمان / کفائت در ازدواج / بررسی شرطیت و معنای کفویت

مرحوم سید در عروه تحت عنوان مسئله دوم می‌فرمایند لا إشکال فی نجاسة الغلاة و الخوارج و النواصب، و أمّا المجسّمة و المجبّرة و القائلین بوحدة الوجود من الصوفیّة إذا التزموا بأحکام الإسلام فالأقوی عدم نجاستهم، إلّا مع العلم بالتزامهم بلوازم مذاهبهم من المفاسد.[1]

بحث حکمی غلات

بعضی‌ها غلات را 3 قسم و بعضی‌ها 4 قسم کرده‌اند. مثلاً مرحوم آیت الله خویی می‌فرمایند فمنهم من يعتقد الربوبيّة لأمير المؤمنين أو أحد الأئمة الطاهرين (عليهم السلام) فيعتقد بأ نّه الرب الجليل وأنه الإله المجسّم الذي نزل إلى الأرض[2] ، اعتقاد به اینکه حضرت (علیه السلام) رب جلیل و اله مجسم است. ایشان می‌فرمایند اگر واقعاً چنین حرفی بزنند لااشکال فی نجاستهم و کفرهم، به خاطر انکار الوهیت خدای متعال. در اینجا مرحوم آیت الله خویی فروض مسئله را در مورد غلات بیان کردند.

مرحوم آیت الله فاضل در تفصیل الشریعه بر اساس تحریرالوسیله جلو می‌روند و در کتاب النکاح صفحه 316 می‌فرمایند لااشکال فی جوا

آیا کفویت در ازدواج با غیر شرط است یا خیر؟

کفویت در اسلام و کفر، که مرد مسلمان می‌تواند با زن اهل کتاب (چه عقد موقت و چه عقد دائم) ازدواج کند.

اما مرد مسلمان نمی‌تواند با زن غیر اهل کتاب ازدواج کند.

زن مسلمان نمی‌تواند با مرد غیر مسلمان ازدواج کند.

مرد مسلمان می‌تواند با زن مخالف (چه عقد موقت و چه عقد دائم) ازدواج کند.

بنا بر دیدگاه مشهور زن مؤمنه می‌تواند با مرد غیر مؤمن ازدواج کند.

در ما نحن فیه مرحوم صاحب جواهر می‌فرمایند وأما الغلاة ـ وهم الذين تجاوزوا الحد في الأئمة (ع) حتى ادعوا فيهم الربوبية ، قيل : وقد يطلق الغلو على من قال بإلهية أحد من الناس ـ فظاهر المصنف بل صريحه كغيره من الأصحاب أن كفرهم بإنكار الضروري أيضا ، ولعله لعدم نفيهم أصل الإلهية والصانع ، وانما ادعوا أن أمير المؤمنين عليه‌السلام مثلا هو الصانع فأنكروا ما علم بطلانه بالضرورة من الدين[3] . ایشان کفر غلاتی را که در ما نحن فیه قائل هستیم، اثبات می‌کند.

مرحوم صاحب عروه می‌فرمایند و أم الغلات و یکی از کسانی که ذکر می‌کنند، خوارج است. ایشان می‌فرمایند اولین خوارج کسانی بودند که از عبدالله بن إباض منشعب شدند. در کتب قدما خوارج کسانی هستند که حکم شیخین و بغض عثمان و امیرالمؤمنین (علیه السلام)) را دارند. اما اینها در گذر زمان از موضع خود، که بغض امیرالمؤمنین (علیه السلام) را داشته باشند، عدول کردند و الان در اباضیه که شاخه‌ای از نواصب یا خوارج هستند، به اصطلاح معروف یک گروه شناسنامه‌دار نداریم. فقط اباضیه‌ای که در عمان هستند، در ابتدا اینگونه بودند ولی علی الظاهر در گذر زمان استحاله پیدا کردند و حالت بغض امیرالمؤمنین (علیه السلام) در آنها نیست.

مرحوم صاحب وسائل در جلد 20 صفحه 74 ابواب مقدمات نکاح باب 27 حدیث 8 روایات تزویج با کفو را بیان کرده‌اند.

[ ٢٥٠٦٩ ] ٨ ـ قال : وقال عليه‌السلام : المؤمنون بعضهم أكفاء بعض.[4]

اما آیا ازدواج افرادی که از بیوت شریفه هستند با افرادی که از بیوت شریفه نیستند، جایز است یا خیر؟ بله. دلیل خاص داریم مثل ازدواج جویبر (مصغر جابر) با دلفاء. در وسائل جلد 20 صفحه 67 ابواب مقدمات نکاح باب 25 حدیث اول ابوحمزه ثمالی می‌فرماید [ ٢٥٠٥٥ ] ١ ـ محمد بن يعقوب ، عن محمد بن يحيى ، عن أحمد بن محمد بن عيسى ، عن الحسن بن محبوب ، عن مالك بن عطية ، عن أبي حمزة الثمالي ـ في حديث ـ قال : كنت عند أبي جعفر عليه‌السلام فقال له رجل : إنّي خطبت إلى مولاك فلان بن أبي رافع ابنته فلانة فردني ورغب عني وازدرأني لدمامتي وحاجتي وغربتي ، فقال أبوجعفر عليه‌السلام : اذهب فأنت رسولي إليه ، فقل له : يقول لك محمد بن علي بن الحسين بن علي بن أبي طالب : زوج منجح بن رياح مولاي بنتك فلانة ، ولا ترده ـ إلى أن قال : ـ ثم قال أبوجعفر عليه‌السلام : ان رجلا كان من أهل اليمامة يقال له : جويبر ، أتى رسول الله صلى‌الله‌عليه‌وآله منتجعا للاسلام فأسلم وحسن اسلامه ، وكان رجلا قصيرا دميما محتاجا عاريا ، وكان من قباح السودان ـ إلى أن قال : ـ وإن رسول الله صلى‌الله‌عليه‌وآله نظر إلى جويبر ذات يوم برحمة له ورقة عليه فقال له : يا جويبر لو تزوجت امرأة فعففت بها فرجك وأعانتك على دنياك وآخرتك ، فقال له جويبر : يا رسول الله بأبي أنت وامي ، من يرغب في فو الله ما من حسب ولا نسب ولا مال ولا جمال ، فأية امرأة ترغب في؟ فقال له رسول الله صلى‌الله‌عليه‌وآله : يا جويبر ان الله قد وضع بالاسلام من كان في الجاهلية شريفا ، وشرف بالاسلام من كان في الجاهلية وضيعا ، وأعز بالاسلام من كان في الجاهلية ذليلا ، وأذهب بالاسلام ما كان من نخوه الجاهلية وتفاخرها بعشايرها وباسق أنسابها ، فالناس اليوم كلهم أبيضهم وأسودهم وقريشهم وعربيهم وعجميهم من آدم ، وان آدم خلقه الله من طين ، وان أحب الناس إلى الله أطوعهم له وأتقاهم ، وما أعلم يا جويبر لاحد من المسلمين عليك اليوم فضلا إلا لمن كان أتقى لله منك وأطوع ، ثم قال ، انطلق يا جويبر إلى زياد بن لبيد فإنّه من أشرف بني بياضة حسبا فيهم ، فقل له : اني رسول رسول الله صلى‌الله‌عليه‌وآله إليك ، وهو يقول لك : زوج جويبرا بنتك الدلفاء الحديث ، وفيه انه زوجه اياها بعدما راجع النّبي صلى‌الله‌عليه‌وآله فقال له : يا زياد ، جويبر مؤمن والمؤمن كفو المؤمنة ، والمسلم كفو المسلمة ، فزوّجه يا زياد ولا ترغب عنه. [5]

اگر مسلمان و مؤمن و اهل ولایت بودید، کافی است و حسب و نسب و خاندان و زشتی و زیبایی و سفیدی و سیاهی دخالت ندارد.

مرحوم آیت الله فاضل در تفصیل الشریعه می‌فرمایند ازواج النبی و زوجات الائمه المشتملة على الإماء و صاحبة الحرف الدنيّة، و عدم كونهنّ قرشيّات أو عربيّات بأجمعهنّ، و قد تقدّم البحث عن كراهة تزويج الفاسق خصوصاً شارب الخمر و الزاني، فراجع. به نظر ما ایشان در این مثال خطای واضح و آشکاری مرتکب شدند. چون همسران و مادران معصومین (علیهم السلام) از خاندان دنیه نبودند.

آیا کفویت به معنای صاحبان بیوت شریفه و ارباب صنایع دنیه، اشکال دارد؟ خیر. شاهد مطلب این است که در ازواج پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و یا بعضی از زوجات ائمه (علیهم السلام) ازدواج صورت گرفته، در حالیکه هیچ کفویتی از نظر حسب و نسب وجود نداشته است.