درس خارج فقه استاد سید محسن حسینی‌فقیه

موضوع: فقه خانواده / اولیاء عقد / ازدواج باکره بالغه / تفصیل بین عقد دائم و موقت در ازدواج باکره

کلام در مسأله ازدواج باکره رشیده بود که چهار طایفه از روایات مطرح شد.

استقلال اب و جد و نفی استقلال آن ها و استقلال دختر و نفی استقلال وی بیان شد.

طایفه پنجم، بین عقد دائم و متعه تفصیل می‌دهند که در عقد دائم دختر مستقل است ولی در عقد متعه، مستقل نیست.

روایت اول : صحیحه بزنطی از حضرت رضا علیه السلام

[ ٢٦٤٥١ ] ۵_عبدالله بن جعفر في ( قرب الاسناد ) : عن أحمد بن محمد بن عيسى ، عن أحمد بن محمد بن أبي نصر البزنطي ، عن الرضا عليه‌السلام قال : البكر لا تتزوج متعة إلا باذن أبيها.[1]

آیت الله خویی صحیحه می‌دانند، و دلالت روایت واضح است، به مفهوم شرط اگر عقد دائم باشد، اذن پدر لازم نیست.

روایت دوم: صحیحه ابی مریم

[ ٢٦٤٥٨ ] ١٢ ـ وبإسناده عن أحمد بن محمّد ، عن محمّد بن اسماعيل ، عن ظريف ، عن أبان ، عن أبي مريم ، عن أبي عبدالله عليه‌السلام قال : العذراء الّتي لها أب لا تزوّج متعه إلاّ بإذن أبيها.[2]

روات توثیق شدند.

عذراء یعنی باکره، به حضرت مریم هم می‌گویند مریم عذراء، بدون مواقعه بچه دار شده. عذرائی که پدر دارد، در عقد متعه امرش بدست پدر است. بنابراین حکم متعه یقیناً نیاز به اذن پدر دارد.

بیان استاد: از این دو روایت تفصیل استفاده نمی‌شود، و مفهوم از روایت استفاده نمیشود، چون روایت در مقام بیان اثبات یک طرف بوده و نافی طرف دیگر نیست، اگر لسان حصر اذن پدر در متعه بود بله، لکن اثبات شیء نفی ماعداه نمیکند. متعه سوال شده چون دغدغه بوده و سوال می‌شده است. و هیچ مفهومی در این روایات جاری نمیشود و اثبات حکم برای فردی از افراد است.

به تعبیر آیت الله خویی: و من هنا یکون حکم المتعه، حکم الزواج الدائم فی اعتبار رضا الاب.

یعنی چطور رضایت پدر در دائم شرط بود، در متعه هم چنین شرطی وجود دارد و در محل خود در عقد دائم هم اذن پدر ثابت شده است. سپس مرحوم آیت الله خویی می‌فرمایند بله، روایاتی وجود دارد در تصریح متعه بدون رضایت پدر، در مقابل این دو روایت.

روایت حلبی؛

[ ٢٦٤٥٥ ] ٩ ـ وبإسناده عن أبي سعيد ، عن الحلبي قال : سألته عن التمتع من البكر إذا كانت بين أبويها بلا إذن أبويها؟ قال : لا بأس ما لم يقتض { یفتض} ما هناك لتعف بذلك.[3]

سند از شیخ طوسی متصل میشود، موسی بن عمرو توثیق خاص نشده فلذا به روایت معروف است.

در این روایت سوال از باکره ای است که با پدر و مادر زندگی میکند ولی استیذان نکرده، حضرت فرمودند: تا بکارت زائل نشده و بتواند عفاف خود را حفظ کند ایرادی ندارد.

آیت الله سید سعید حکیم: یکی از دوستان نظر ایشان را اینطور بیان می‌کرد که؛ عقد متعه بدون دخول بدون اذن پدر اشکالی ندارد.

نکته: این روایات در خاطر بزرگواران برای جمع بندی نهایی و قول خودمان باشد که گویا ارتکازی در ذهن رواة بوده که باکره ای که با پدر و مادر زندگی می‌کند و باکره ای که با پدر و مادر زندگی نمی‌کند تفاوت دارد.

روایت دوم؛ مرسله ابی سعید قماط

[ ٢٦٤٥٣ ] ٧ ـ وبهذا الاسناد عن أبي سعيد القماط ، عمن رواه قال : قلت لابي عبدالله عليه‌السلام : جارية بكر بين أبويها تدعوني إلى نفسها سرا من أبويها ، فأفعل ذلك؟ قال نعم ، واتق موضع الفرج ، قال : قلت فان رضيت بذلك ، قال : وإن رضيت ، فانه عار على الابكار.[4]

این روایت از نظر سندی اشکال ندارد.

آیت الله شبیری بخاطر محمد بن سنان ایراد می‌گیرند ولی ما عرض میکنیم محمد بن سنان قطعا ثقه است فلذا صحیحه است.

مرحوم آیت الله خویی هم درباره محمد بن سنان خدشه میکنند.

برخی از واتق موضع الفرج، در صورت عدم مواقعه عقد موقت را جایز دانسته اند.

آیت الله خویی می‌فرمایند اگر این دو روایت صحیح می‌بودند ما به مضمون آنها ملتزم می‌شدیم و مقید روایات دیگر بودند، روایت اول هم شیخ اسناد خود را به ابی سعید می‌رساند و به کتاب الطهارة او هم طریق دارد، در آن طریق فردا بنام اباالفضل است و این فرد ضعیف است و توثیق نشده بعلاوه اینکه ابی سعید هم توثیق نشده است، در روایت دوم ابی سعید قماط بوده است که خوب است، ابی سعید قماط، معروف به خالد بن سعید قماط است، و این فرد توثیق شده اما طریق شیخ به این فرد مشخص نیست. این موارد شاهدی برای زمان عقد و نامزدی است.