درس خارج فقه استاد سید محسن حسینی‌فقیه
1401/10/26
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: فقه خانواده / مسأله ازدواج مسلمان / ازدواج باکره بالغه / بررسی حجیت مسائل علی بن جعفر (ع)
کلام ما در فرمایش مرحوم آیت الله خویی بود که فرمودند مراد از باکره غیر مدخول است و در این زمینه به ادله ای تمسک کردند از جمله صحیحه علی بن جعفر از آقا امام کاظم علیه السلام که حضرت قید لم تدخل را بیان کردند و ما برای شما روایت را خواندیم.
در ادامه به مناسبت وارد بحث سندی مسائل علی بن جعفر شدیم و به مناسبت وارد بحث رجالی فقهی شدیم و شخصیت علی بن جعفر بیان شد که جلیل القدر است و تعابیر بزرگان را خواندیم و بیان شد کتاب مسائل علی بن جعفر یک کتاب است یا دو کتاب؟ برخی مثل شیخ ظهور در دو کتاب داشتند، و برخی مثل مرحوم شیخ مفید کتابی ذکر نکردند و شیخ در رجال یک کتاب گفته بودند و نجاشی کتاب حلال و حرام را بیان کرد که با کلام بعد خود نجاشی که صاحب المسائل قابل جمع و وحدت است، و مسأله ها در حلال و حرام بوده است و کتاب دومی در مناسک بوده است یا نه؟ از عبارت شیخ چنین چیزی برداشت می‌شود که دو کتاب بوده است.
مطلب سوم
بررسی طرق به کتاب علی بن جعفر
طریق اول
کل ما کان فی هذا الکتاب (یعنی من لایحضر) عن علی بن جعفر فقد رویته عن ابی رضی الله عنه عن محمد بن یحیی العطار عن العمرکی بن علی البوفکی عن علی بن جعفر عن اخیه موسی بن جعفر علیهما السلام[1]
از پدرشان و محمد بن یحیی عطار که شخصیتی است از عمرکی که ثقه است، و علی بن جعفر نیز مشخص است
طریق دوم
و رویته عن محمد بن حسن بن احمد بن الولید (استاد شیخ صدوق) عن محمد بن حسن الصفار (صاحب بصائر الدرجات) و سعد بن عبد الله جمیعا عن احمد بن محمد بن عیسی و الفضل بن عامر عن موسی بن القاسم البجلی عن علی بن جعفر عن اخیه موسی بن جعفر
الف) از شیخ صدوق ابن ولید، محمد بن حسن الصفار
ب) ابن ولید از سعد بن عبد الله
و هر کدام از
ج) احمد بن محمد بن عیسی
د) الفضل بن عامر
نقل کرده اند و موسی بن القاسم البجلی و شیخ صدوق پنج طریق دارد و همه کتاب را به این طرق اسناد می‌دهد و ظهور در یک کتاب دارد پس پنج طریق مطرح کردیم.
در طرق ایشان مرحوم مجلسی در شرح مشیخه فرموده: و طریق المصنف الی کتابه اثنان یرتقیان الی خمسه، ثلاثة منها صحاح و اثنان منها قویان.
آن دو سند که قوی است، دو سندی است که فضل بن عامر در آنها قرار دارد،
ابن ولید از صفار از فضل بن عامر و یا ابن ولید از سعد بن عبد الله از فضل بن عامر، آقای شوپایی از اساتید خارج قم نیز تحقیقی پانزده صفحه ای در این بحث دارند که بسیار قابل استفاده است.
بیان استاد: این دو طریق هم قوی است؛ چون فضل بن عامر توثیق صحیح ندارد اما جناب محمد بن حسن الصفار و سعد بن عبد الله و موسی بن الحسن و برخی دیگر از آن نقل کردند و بوسیله نقل اجلاء توثیق می‌شود.
بحث فی اکثار نقل
اکثار النقل اجلاء دو صورت دارد؛
یکی اینکه یک نفر از کسی بسیار نقل می‌کند و دوم اینکه تعداد محدودی از اجلاء از کسی فراوان نقل می‌کنند که حالت دوم قطعاً وثاقت را اثبات می‌کند و وثوق صدور از این جهت حاصل می‌شود که وثاقت راوی است.
آقای شوپایی می‌فرمایند: طریق صدوق صحیح شد اما صحت طریق به روایات کتاب وسائل و بحار ارتباطی ندارد (لا یفیدنا بالنسبة الی روایات هذا الکتاب التی نقلت فی الوسائل و البحار)؛ و شاید کتاب دیگری بوده که علی بن جعفر داشته است چون کتاب علی بن جعفر صدوق در دستان ما نیست و آنچه ما در علی بن جعفر داریم از وسائل و بحار است و انطباق این دو با هم مورد اتفاق نیست.
بیان استاد: اگر قرار باشد که ما در هر کتابی که بزرگان قدیم از او سند داشتند و متأخرین از آن نقل کردن اند مناقشه کنیم و این احتمال را بدهیم به چند کتاب میتوان اعتماد کرد؟
اشکال: شاید دو کتاب بوده و صدوق طریقش را به علی بن جعفر میگوید و کتاب مناسک که طریق به آن چون مستحبات بوده موضوعیت ندارد
پاسخ: بسیاری از بزرگان می‌گویند یک کتاب بوده است و اختلاف در تبویب بوده است.
طریق دوم؛ طریق نجاشی
علی بن جعفر بن محمد بن علی بن الحسین ابوالحسن سکن العریض من نواحی المدینة فنسب ولده الیها له کتاب فی الحلال و الحرام یروی تارة غیر مبوب و تارة مبوبا[2]
از این استفاده می‌شود آنهایی که دو کتاب نقل کردند، چون دو خوانش از این کتاب بوده است.
اخبرنا القاضی ابو عبد الله قال حدثنا احمد بن محمد بن سعید قال حدثنا جعفر بن عبد الله المحمدی قال حدثنا علی بن الاسباط بن سالم قال حدثنا علی بن جعفر بن محمد قال سألت ابی الحسن موسی بن جعفر
چهار واسطه وجود دارد.
و طریق دیگر نجاشی
اخبرنا ابو عبد الله بن شاذان قال حدثنا احمد بن محمد بن یحیی قال حدثنا عبد الله بن جعفر قال حدثنا عبد الله بن الحسن ابن علی بن جعفر بن محمد قال حدثنا علی بن جعفر
که در اولی مبوب و در دومی غیر مبوب است.
آقای شوپایی در طریق اول میگوید؛ قاضی ابو عبد الله کسی است که لقب جعفی به او می‌دادند و توثیقی در حق او وارد نشده اما نجاشی بوسیله ایشان از ابن عقده کتابهای جمعی از بزرگان را نقل می‌کند از جمله کتاب نوادر سندی بزاز، عبد الله بن سعید ابو شبل اسدی، عبد الله بن طلحه هندی، عبد الله بن فضل ابن عبد الله ابو محمد نوفلی، عبد الله بن یحیی ابو محمد کاهلی، عبد الرحمن بن ابی نجران، عبد الرحمن بن سالم بن عبد الرحمن، و بسیار دیگر، پس این آقا مورد اعتماد نجاشی بوده است بعلاوه اینکه قاعده مشایخ بلا واسطه نجاشی ثقه است و ایشان تحت این قاعده جزء ثقات است.
بقیه رجال طریق نجاشی اشکال ندارد؛ جعفر بن عبد الله المحمدی: نجاشی میگوید امه آمنه بنت عبد الله بن عبید الله بن الحسن بن علی بن الحسین کان وجها فی اصحابنا و فقیها و اوثق الناس فی حدیثه... الی آخر.
سند دوم، ابن شاذان از مشایخ نجاشی است، احمد بن محمد بن یحیی از معاریف است و اشکال کار در عبد الله بن الحسن است که توثیق نشده است و اصالة الوثاقه رواتی که تضعیف نشده اند می‌تواند این شخص را نیز ثقه کند.
