درس خارج فقه استاد سید محسن حسینی‌فقیه
1401/11/23
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: فقه خانواده / مسأله ازدواج مسلمان / ازدواج باکره بالغه / جمع بندی روایات پیرامون حکم نهایی وطی
کلام ما در این بحث بود که وطی از دبر جایز است یا خیر؟
به مقام جمع بین روایات مجوزه و مانعه بودیم که در بین روایات مجوزه صحیحه و موثقه وجود داشت و روایات مانعه نیز کثرت داشتند، و برخی از روایات قید اذا رضیت داشتند ما پنج وجه جمع گفتیم که سه وجه آن را مرحوم محقق خونساری در مدارک می‌فرمایند، وجه جمع چهارم را مرحوم آیت الله خویی می‌فرمایند که قید اذا رضیت را دائر مدار جواز و عدم جواز می‌دانند و ما عرض کردیم برای جمع باید بحث عدم زیاده و نقیصه را باید مطرح کنیم؛ چون مرحوم عبد الله بن ابی یعفور چهار روایت در ما نحن فیه دارد، دو روایت آن در جواز وطی در دبر است و دو روایت جواز وطی در عجز است، و یکی از آنها قید اذا رضیت دارد (روایت دوم باب)
[۲۵۲۶۰] ۲ ـ وعنه، عن علی بن اسباط، عن محمد بن حمران، عن عبدالله بن أبی یعفور قال: سألت أبا عبدالله علیه‌السلام عن الرجل یأتی المرأة فی دبرها؟ قال: لا بأس إذا رضیت[1]
و روایت دیگری بدون قید اذا رضیت است، روایت فوق صحیحه و روایت بدون قید اذا رضیت موثقه است، ولی روایاتی که از لفظ عجز استفاده شده یکی از آنها مرفوعه و دیگری مرسله است.
مرفوعه
[۲۵۲۶۴] ۶ ـ وعنه، عن البرقی یرفعه، عن ابن أبی یعفور قال: سألته عن اتیان النساء فی اعجازهن؟ فقال: لیس به بأس، وما أحبّ ان تفعله.[2]
مرسله
[۲۵۲۶۸] ۱۰ ـ محمد بن مسعود العیاشی فی (تفسیره): عن عبدالله بن أبی یعفور قال: سألت أبا عبدالله علیه‌السلام عن اتیان النساء فی اعجازهن؟ قال: لا بأس به، ثم تلا هذه الآیة ﴿(نساؤکم حرث لکم فأتوا حرثکم أنی شئتم﴾[3] ) قال: حیث شاء.[4]
ما روایت ششم و دهم را کنار می‌گذاریم و روایت دوم و پنجم باب باقی است، حال ما به روایت مقید اخذ کنیم و یا قید را اضافه بدانیم و اصل عدم زیادی قید است.
تطبیق بحث با قاعده لاضرر
برخی از بزرگان بحثی منعقد کردند در قاعده لاضرر که آیا قید فی الاسلام زائد است یا خیر؟ و برخی قید علی مؤمن را دارد که اگر وجود چنین قیدی ثابت شود جواز ضرر به مخالف نیز ثابت است و بحث‌های مفصلی کردند و ما نیز آن را بیان کردیم و خلاصه‌ای از آن را اینجا برای تنقیح بحث مطرح می‌کنیم.
برخی فرمودند این دو روایت یک روایت هستند و با ترجیح اصل عدم زیاده قید رضایت زوجه در جواز دخیل است و اگر راضی نباشد این کار جایز نیست، برخی هم رضایت را شاهد جمع بین روایات مجوزه و مانعه دانسته‌اند.
به مناسبت ما بحث می‌کنیم که اصل عدم نقیصه جاری است و یا اصل عدم زیاده؟
اصل عدم نقصیه: احتمال نقص در کلام باشد و احتمال این نیست که راوی یک یا چند کلمه را حذف کرده باشد.
اصل عدم زیاده: جایی که احتمال می‌دهیم کلمه‌ای توسط راوی اضافه شده، اصل این است که راوی اضافه نکرده است.
اصل عدم خطا و سهو: راوی بخاطر نقل به مضمون کلمه‌ای مهم را از کلام امام انداخته است و می‌گوییم خیر، و ازدیاد بخاطر سهو و غفلت هم توسط چنین اصلی منتفی است
اصول لفظی مشهور مثل اصالة الظهور و اصالة الاطلاق و دیگر اصول در مقام تشخیص الفاظ کلام امام به کار می‌رود، اما اصول مورد بحث در مقام تشخیص مراد متکلم به کار می‌روند.
بسیاری از بزرگان اصل عدم زیاده را بر اصل عدم نقیصه مقدم کردند، یعنی در روایت دوم اصل عدم زیاده را بر اصل عدم نقیصه در روایت پنجم مقدم کردند و قید اذا رضیت باید وجود داشته باشد.
این اصل از باب بناء عقلا است.
در روایت دوم چهار صورت است؛
الف) وجود و عدم زیاده در فهم باقی کلام متکلم مؤثر است: اینجا بین دو خبر تعارض است که ما نحن فیه از این قبیل است.
ب) زیاده بر اساس تفاهم عرفی تاثیری در معنا ندارد.
ج) وجود زیاده معنایی را افاده می‌کند که اگر نباشد، افاده آن معنا مشکوک است: تعارضی نیست و به نقل مبین در مقابل مجمل اخذ می‌شود.
د) روایت نقیصه معنای واضحی دارد که با زیاده مجمل می‌شود: در اینجا به نقیصه اخذ می‌شود.
اگر روایت دو و پنج یک روایت باشند و اختلاف در نسخه باشد؛ جای اصل عدم زیاده و یا اصل عدم نقیصه است، و اگر دو روایت باشند باید بین آنها جمع کرد و در صورت عدم جمع یکی را بر دیگری ترجیح داد.
شاهد یکی بودن دو روایت: راوی و سؤال و امام یکی است.
شاهد دو تا بودن: در روایت ششم و دهم باب از عجز سؤال شده پس دو و پنج هم دو روایت هستند، اگر آن دو روایت دوم مختلف باشند، به همان ضابطه بین خود روایات مشابه هم دوئیت وجود دارد. به توجه به عجز و دبر ابن ابی یعفور دو سؤال کرده و با همین ضابطه ایشان از امام با هر لفظ دوبار سؤال کرده است. حال واقعاً ما نمی‌دانیم این دو یک روایت هستند یا دو روایت هستند.
برای مطالعه بیشتر: جلد چهارم کتاب نکاح آیت الله شبیری زنجانی از صفحه ۱۳۴ و از ۱۴۶ به بعد دقیق‌تر است.
