درس خارج فقه استاد سید محسن حسینی‌فقیه

موضوع: فقه خانواده / مسأله ازدواج مسلمان / ازدواج باکره بالغه / جمع بندی روایات پیرامون حکم نهایی وطی

به مناسبت چهار روایت عبد الله بن ابی یعفور گفته شد بحثی است که آیا روایت دوم و پنجم باب یک روایت هستند که اصل عدم زیاده مطرح است و یا اصل عدم نقیصه و یا دو روایت هستند که مورد جمع عرفی باشد.

دوران بین اصل عدم زیاده و اصل عدم نقیصه

حضرت آیت الله شبیری جلد چهار صفحه ۱۴۶ به بعد وارد این بحث می‌شوند که ما هم به مناسبت و به اختصار این بحث را مطرح می‌کنیم.

مرحوم امام قائلند بین این دو اصل عدم زیاده مقدم است و باید بگوییم راوی چیزی از خود اضافه نکرده است و آنچه از روایت هست از امام نقل شده است حتی اگر راوی نقیصه متعدد و راوی زیاده کم باشند لذا در قاعده لاضرر که محل اصلی این بحث است اصل این است که علی مؤمن و یا در فی الاسلام مقدم می‌شود.

علت تقدیم اصل عدم زیاده

معنای احتمال زیاده: شخص عمداً و یا به دروغ و یا بخاطر بی مبالاتی چیزی اضافه کرده است و یا غفلت کرده است ولی در مورد احتمال نقیصه غیر از مورد فوق بعض از احتمالات دیگر هم مطرح است لذا احتمال تحقق نقص بیش از احتمال تحقق زیاده است، احتمال تحقق زیاده دو مورد است، عمدی و از روی غفلت ولی احتمال وجود نقیصه بیشتر است و بخاطر این ما اصل عدم زیاده را مقدم می‌کنیم.

احتمالات جانب نقیصه چیست؟

احتمال تلخیص و اقتصار توسط راوی بخاطر اینکه راوی همان مقدار را کافی در افاده مطلب دانسته است اگر کسی در مقام اختصار باشد و گمان کند حذف آن به مطلب ضرر نزند قید غیر ضروری را حذف می‌کند.

اما ما عرض می‌کنیم: گاهی راوی بخاطر توضیح بیشتر مطالبی را اضافه می‌کند اما احتمال نقیصه انصافاً بیشتر است.

در این بیان محل اشکالی است؛

آیت الله شبیری: گاهی نقل به لفظ است و گاهی نقل به معنا، در نقل به لفظ تمام الفاظ ذکر می‌شود و کسی از آیات قرآن چیزی کم نمی‌کند و یا خطبه‌های امیر المومنین و یا ادعیه و دیگر عبارات متن محور و در نقل به لفظ این احتمالات وجود ندارد ولی در نقل به معنا احتمال زیاده و نقیصه وجود دارد و احتمال هر دو مساوی است (بر خلاف ادعای مرحوم امام خمینی) و احتمال زیاده و نقیصه یکی است. پس داعی اول در تلخیص و زیاده در متون رد شد.

نظر استاد؛ احتمال ذکر نقیصه از احتمال زیاده بیشتر است و احتمال امام خمینی احتمال به جایی است. البته مثل زراره و محمد بن مسلم مقید به کم و زیاد نکردن الفاظ هستند.

احتمال دوم

احتمال تقطیع در نقیصه بیشتر است و گاهی یک فقره از روایت را ذکر می‌کنند که مورد استشهاد است.

آیت الله شبیری می‌فرمایند، تقطیع هر جایی صورت نمی‌گیرد بلکه جایی صورت می‌گیرد که قطعات حدیث از هم مستقل هستند؛ چون به مطلب خللی وارد نمی‌شود کما فی الوسائل، اما اگر تقطیع به نحوی باشد که برخی از قیود مطلب را حذف کنند و عبارت ناقص شود، صحیح نیست، در قاعده لاضرر اگر علی مؤمن حذف شود بسیار متفاوت است، لذا احتمال عدم نقیصه بر احتمال عدم زیاده مقدم نیست.