درس خارج فقه استاد سید محسن حسینی‌فقیه

موضوع: فقه خانواده / مسأله ازدواج مسلمان / ازدواج باکره بالغه / دلالت سکوت باکره رشیده بر اذن در ازدواج

فردا روز شهادت امام صادق علیه السلام است و پیشاپیش این روز مهم را محضر امام عصر و شما تسلیت عرض می‌کنم. افتخار ما این است که فقه ما فقه جعفری است و ما تابع امام صادقی هستیم که عمده بناء مکتب را ایشان و پدرشان پایه ریزی کردند، یعنی نهضت علمی معنوی عمده و بسیاری از مطالب در مورد ائمه قبل از آنها توسط امام صادق علیه السلام بیان شده، مسائل عاشورا و کربلا و نکات اخلاقی و زیارات که از جایگاه ویژه‌ای نزد امام صادق علیه السلام که در بیانات و تربیت شاگردان ایشان مشهود است.

گاهی گفته می‌شود بزرگان اهل سنت با واسطه یا بدون واسطه شاگرد امام صادق علیه السلام هستند، این افتخار برای امام صادق علیه السلام نیست، افتخار این است که شاگردان درجه یکی دارند که لولا هؤلاء لاندرست آثار النبوة، خیلی مهم است اینکه امام صادق علیه السلام رئیس مکتب جعفری هستند، چون اگر ایشان نبودند آثار نبوت از بین می‌رفت، امام صادق علیه السلام هم مثل امام حسین تجدید دین کردند، زمان امام صادق علیه السلام هم تقیه سختی بوده اما حضرت با دقت در مسائل به گونه‌ای عمل کردند که مکتب گسترش پیدا کرد، شبانه به منزل حضرت ریختند و این امام همام را سر و پا برهنه نزد خلیفه غاصب بردند، زمانی بوده که می‌نویسند سادات بنی الحسن را در زندان می‌انداختند زندانی که روز و شبش تشخیص داده نمی‌شد و آنها اوقات نماز را با تلاوت قرآن می‌فهمیدند و هر کدام از آنها از دنیا می‌رفتند بر روی دیگری می‌افتاد و جسم مطهر آن بین آنها بود و منصور به برادرش مهدی وصیت کرد و او زندان را بر سر زندانیان تخریب کرد و همه زنده به گور شدند. شرایط سختی بوده اما نهضت علمی فقهی اخلاقی و احیا شعائر دینی توسط امام صادق علیه السلام پایه ریزی شد و ما مرهون تلاشهای شاگردان حضرت هستیم.

مسأله ۱۵

۱۵ مسألة ورد فی الأخبار إن إذن البکر سکوت‌ها عند العرض علیها و أفتی به العلماء لکنها محمولة علی ما إذا ظهر رضاها و کان سکوت‌ها لحیائها عن النطق بذلک[1]

اذن باکره از روی سکوت او فهمیده می‌شود. بله در جایی که از این سکوت رضایت فهمیده شود نه هر سکوتی، اما اگر استظهار رضایت نشود، سکوت نشانه رضایت نیست.

اینکه می‌گفتند عروس رفته گل و گلاب بیاورد نشانه حیاء او بوده.

آیا سکوت نشانه رضایت است یا خیر؟ سخن ما استظهار اذن است.

صاحب جواهر فرموده است این مسأله چند صورت دارد:

الف) سکوت دارد اما اماراتی است که احساس می‌کنیم و اطمینان پیدا می‌کنیم راضی به اجرا عقد است، و شک می‌کنیم که راضی است یا خیر و قرینهٔ بر رضا وجود دارد که این صورت اظهر مصادیق رضایت عقد است.

ب) قرینه دال بر رضا و عدم رضا نیست و شک در قرینه داریم.

ج) قرینه‌ای است ولی نمی‌دانیم بر رضایت دلالت دارد یا خیر چون قرینه ظنیه است.

د) قرینه بر عدم رضایت وجود دارد که قرینه اطمینانی یا ظنی است.

و) قرینه ظنی بر عدم رضایت و قرینه ظنی بر رضایت (قرائن عرفی است).

صورت اول قطعاً عقد صحیح است و صورت چهارم قطعاً عقد باطل است.

محل بحث صورت دوم و سوم است که صاحب جواهر صحیح می‌دانند و سه صورت بعد را باطل می‌دانند.

بیان استاد

احراز رضایت شرط است و در صورت شک عقد جایز و نافذ نیست.

مسأله بعد؛ شرایط ولی بر عقد

۱۶ مسألة یشترط فی ولایة الأولیاء المذکورین البلوغ و العقل و الحریة و الإسلام إذا کان المولی علیه مسلماً فلا ولایة للصغیر و الصغیرة علی مملوکهما من عبد أو أمة بل الولایة حینئذ لولیهما و کذا مع فساد عقلهما بجنون أو إغماء أو نحوه و کذا لا ولایة للأب و الجد مع جنونهما و نحوه و إن جن أحدهما دون الآخر فالولایة للآخر و کذا لا ولایة للمملوک و لو مبعضا علی ولده حرا کان أو عبدا بل الولایة فی الأول للحاکم و فی الثانی لمولاه و کذا لا ولایة للأب الکافر علی ولده المسلم فتکون للجد إذا کان مسلماً و للحاکم إذا کان کافرا أیضا و الأقوی ثبوت ولایته علی ولده الکافر و لا یصح تزویج الولی فی حال إحرامه أو المولی علیه سواء کان بمباشرته أو بالتوکیل نعم لا بأس بالتوکیل حال الإحرام لیوقع العقد بعد الإحلال[2]

مذکورین: پدر و جد و وصی و حاکم شرع.

عدم ولایت صغیر: صغیر مهجور از تصرفات است و یکی از تصرفات ولایت بر عقد مملوک خود است (پدرش برایش عبد خریده است)، ولایت برای ولی صغیر ثابت می‌شود.

آیت الله خویی

روایتی است که در بحث و کذا... قصور دارد (جنون مانع عرضی است و صغر مانع ذاتی است) مراد مالکان کبیری است که مجنون شده‌اند. ولایت در مجنون نیز به ولی او منتقل می‌شود.

اغماء: بیهوشی. خطبه از بیهوش متمشی نمی‌شود.

نحو اغماء: مستی و سکران

مسأله بعد عقد فضولی است که صوری دارد و در جلسات بعد خواهد آمد.