درس خارج فقه استاد سید محسن حسینی‌فقیه
1402/07/05
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: فقه خانواده / نفقه / موارد نفقه واجب
در بحث نفقه عرض شد در سه مورد واجب است، زوجه ملک و اقارب.
برخی همانند آیت الله مکارم نفقه زوجه را ضروری دین می‌دانند، ادله‌ای بیان شد و دو مورد از آیات نیز بیان کردیم.
آیه سوم
﴿وَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تُقْسِطُوا فِی الْیتَامَی فَانْکحُوا مَا طَابَ لَکمْ مِنَ النِّسَاءِ مَثْنَی وَثُلَاثَ وَرُبَاعَ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تَعْدِلُوا فَوَاحِدَةً أَوْ مَا مَلَکتْ أَیمَانُکمْ ذَلِک أَدْنَی أَلَّا تَعُولُوا﴾[1]
معناه أن لا یکثر من تعولون فلولا وجوب النفقة لما کان لخشیة کثرة العیال تأثیر[2]
اکتفاء به یک همسر بخاطر سنگینی نفقه است پس عائله خود را زیاد نکنید که نفقه بر شما سنگینی می‌کند.
از معاصرین آیت الله مکارم فرمودند: این آیه ناظر به اکتفاء به یک زوجه جهت جلوگیری از ظلم است، اما می‌توان گفت یکی از وجوه عدالت پرداخت نفقه واجب است و این آیه قابل استناد است.
﴿لِینْفِقْ ذُو سَعَةٍ مِنْ سَعَتِهِ وَمَنْ قُدِرَ عَلَیهِ رِزْقُهُ فَلْینْفِقْ مِمَّا آتَاهُ اللَّهُ لَا یکلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلَّا مَا آتَاهَا سَیجْعَلُ اللَّهُ بَعْدَ عُسْرٍ یسْرًا﴾[3]
1. رجحان توسعه بر عیال بخاطر (سعته) و امر لینفق ندبی است.
2. قدر أی ضیق، و شخص معسر از همان مقداری دارد باید انفاق کند.
3. اگر فرد معسر بود حرجی بر او نیست.
4. وعده خداوند بر اینکه خداوند راحتی را بر آنها مقدر ساخته است.
فاضل مقداد در کنز العرفان:
قال المعاصر: فی هذه والّتی قبل‌ها دلالة علی أنّ المعتبر فی النفقة حال الزوج لا حال الزوجة، ولذلک أکده بقوله « لا یکلِّفُ اللهُ نَفْساً إِلّا ما آتاها » إذ لو کان المعتبر حال الزوجة، لأدّی ذلک فی بعض الأوقات إلی تکلیف ما لا یطاق، بأن تکون ذات شرف والزّوج معسر.[4]
بیان استاد: آیه ناظر به فرض سعه نیست و بیان کننده فرض ضیق است و اشکال ندارد تفصیل قائل شویم به اینکه فرض سعه به مقدار شأن خانم و در فرض ضیق به مقدار توان زوج باشد.
اشکالات فاضل مقداد در ادامه:
وعندی فیه نظر: أما أوّلا فلفتوی الأصحاب أنّه یجب القیام بما یحتاج إلیه المرأة من إطعام أو کسوة وإدام وإسکان تبعا لعادة أمثالها. وأمّا ثانیاً فللمنع من دلالة الآیتین علی المدّعی أمّا الأولی فلأنّه نهی فیها عن المضارة لهنّ فلو اعتبرنا حال الزوج لزم مضارّتها فی بعض الأحوال کما قال فی الزّوج بأن یکون معسرا وهی شریفة وهو خلاف مدلول الآیة وأمّا الثانیة فلأنّ قوله « لا یکلِّفُ اللهُ نَفْساً إِلّا ما آتاها » قابل للتقیید أی فی الحال الّتی قدر فیها الرزق، وحینئذ جاز أن یکون الواجب علیه ما هو عادة أمثالها فیؤدّی ما قدر علیه الآن، ویبقی الباقی دینا علیه، ولذلک اتّبع الکلام بقوله « سَیجْعَلُ اللهُ بَعْدَ عُسْرٍ یسْراً ».
بیان استاد: تطابق شأنیت خانم و وظیفه از این آیه استفاده نمی‌شود و علی الظاهر نظر صریحی در توجه به مسأله وجوب نفقه موسر ندارد.
آیت الله مکارم این آیه را ناظر به خانم‌های باردار می‌دانند و از این جهت از محل بحث ما خارج است. و فقط ایام حمل و رضاع استفاده می‌شود که نفقه واجب است.
نتیجه استاد: این آیه در مقام بیان لزوم نفقه در ایام عسر است و امر ظهور در وجوب دارد، وقتی در ایام عسر واجب است به طریق اولی در ایام عسر نیز باید نفقه را بپردازد.
