درس خارج فقه استاد سید محسن حسینی‌فقیه

موضوع: فقه خانواده / نفقه / موارد نفقه واجب / روایات دالّه بر وجوب نفقه زوجه

کلام ما در وجوب نفقه بود، مسلمین و عقلا در نفقه زوجه و اقارب و ملک اجماع داشتند.

شش طایفه از روایات بیان شد.

روایات در تفسیر آیه سوره طلاق

روایات تفسیر آیه فامساک بمعروف

روایات مطلقه

روایات نفی نفقه از ناشزه (به مفهوم شرط استناد می‌شود که اگر ناشزه بود به او نفقه ندهید پس اگر مطیعه بود باید به او نفقه پرداخت شود و یا مفهوم وصف)

روایاتی که نفقه را برای مطلقه رجعیه ثابت می‌کند و مفهوم اولویت دال بر وجوب نفقه برای غیر مطلقه است.

روایاتی که نافی نفقه از مطلقه بائنه است و به مفهوم مخالف، غیر مطلقه بائنه لازم النفقه می‌باشد.

طایفه دیگری نیز وجود دارد در خصال جلد 1 صفحه 248 که سند به حریز ابن عبد الله سجستانی منتهی می‌شود:

109- حَدَّثَنَا أَبِی وَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ رَضِی اللَّهُ عَنْهُمَا قَالا حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ یحْیی الْعَطَّارُ وَ أَحْمَدُ بْنُ إِدْرِیسَ جَمِیعاً عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ مُوسَی بْنِ عُمَرَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِیرَةِ عَنْ حَرِیزٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قُلْتُ مَنِ الَّذِی أُجْبَرُ عَلَیهِ وَ تَلْزَمُنِی نَفَقَتُهُ قَالَ الْوَالِدَانِ وَ الْوَلَدُ وَ الزَّوْجَةُ.[1]

باب دیگری که می‌توان به آن اشاره کرد، باب وجوب نفقه مطلقه حبلی حتی تضع است، حامله را اگر طلاق بدهیم در ایام بارداری وی نفقه‌اش واجی است.

[۲۷۷۳۴] ۱ ـ محمد بن یعقوب، عن محمد بن یحیی، عن أحمد بن محمد، عن الحسین بن سعید، عن حماد بن عیسی، عن عبدالله بن المغیرة، عن عبدالله بن سنان، عن أبی عبدالله علیه‌السلام ، فی الرجل یطلق امرأته وهی حبلی، قال: أجلها أن تضع حمل‌ها وعلیه نفقتها حتی تضع حمل‌ها.[2]

سند معتبر است.

خانم باردار بچه شوهر را حمل می‌کند، و اگر مطلقه نبود به طریق اولی نفقه‌اش واجب است چون در حباله نکاح فرد است، از عدم قول به فصل بین باردار غیر مطلقه و غیر باردار غیر مطلقه برای وی نفقه را واجب میدانیم (اگر اولویت را نپذیریم از عدم القول به فصل استدلال می‌شود).

نکته: در روایات متعدد آمده اگر زوج معسر بود، یفرق بینهما؛

1. مراد از تفرقه چیست؟ اعم از طلاق و مفارقت است همانند تفرقه نسبت به ناشزه

2. آیا طلاق واجب است؟ از روایات استفاده می‌شود که امر آن به دست خود خانم است و حقی برای اوست.

3. آیا شوهر خود باید طلاق بدهد یا به دست حاکم است؟ در اطلاق روایات موکول به حاکم شرع شده و صیغه‌های مجهول در روایات به دست حاکم شرع است و در برخی از روایات به دست خود شوهر است.

[۲۷۷۱۷] ۴ ـ محمد بن یعقوب، عن علی بن إبراهیم، عن أبیه، عن ابن أبی عمیر، عن جمیل بن دراج قال: لایجبر الرجل إلا علی نفقة الابوین والولد، قال ابن أبی عمیر: قلت لجمیل: والمرأة قال: قد روی عنبسة عن أبی عبدالله علیه‌السلام قال: إذا کساها ما یواری عورت‌ها ویطعمها ما یقیم صلب‌ها أقامت معه وإلا طلقها، قلت: فهل یجبر علی نفقة الاخت؟ فقال: لو أجبر علی نفقة الاخت کان ذلک خلاف الروایة.[3]

ظهور طلقها اعم از مباشرت و ورود حاکم شرع است و ظهور صریح ندارد، اما جمع بین ادله اقتضا می‌کند؛ اگر همسر طلاق خود را خواست، شوهر ابتدا باید طلاق بدهد و الا حاکم باید ورود کند. (این مسأله حق است نه حکم)

فرق حق و حکم: حق قابل واگذاری است برخلاف حکم، حق قابل اسقاط است برخلاف حکم (حکم یا باید امتثال شود و یا عصیان و انقضاء وقت پیدا کند و یا موضوع حکم تغییر کند).

پس پرداخت نفقه زوجه واجب است.