درس خارج فقه استاد سید محسن حسینی‌فقیه

الف) خانم نفقه ندارد که مطابق با مشهور متأخرین است، شهید ثانی در مسالک جلد 8 صفحه 453 به این مطلب اشاره کرده، و این تعبیر محقق در شرایع است: و فی الحامل المتوفی عنها زوج‌ها روایتان و مراد از روایتان در بیان شهید ثانی جنس روایت است (یعنی دو دسته روایت وجود دارد) اگرچه تعداد روایات بیشتر است و برای عدم انفاق چهار روایت معتبر داریم. (صحیحه حلبی و روایت ابی الصباح کنانی و روایت زراره «سهل در آن وجود دارد که امر فیه سهل» و روایت زید ابن ابی اسامه)

ب) نفقه از مال ولد است این قول یک روایت دارد و آن هم روایت ابی الصباح کنانی است، در این روایت محمد ابن فضیل است که مشترک است و افراد غیر ثقه هم در آن وجود دارد.

پاسخ استاد: این روایت مطابق قول مشهور قدماست و قدما به این روایت عمل کردند و شهرت قدمایی جابر ضعف سند است و مثل صدوق و شیخ دیگران طبق این روایت فتوا دادند لذا روایت فوق معتبر است.

ج) از اصل مال شوهر است که یک روایت وجود دارد.

جمع بندی دو قول عمده اول و دوم

چند جمع دلالی بیان شده

ابی الصباح دو روایت دارد: در یک روایت موید قول اول است و در یک روایت موید قول دوم است، پس دو روایت تساقط کرده و قول اول سه روایت ثابت دارد.

حمل قول دوم نفقه از مال ولد بر عسر زوجه بخاطر کمی سهم الارث و یا برای شوهر خرج کرده است.

حمل روایت دوم بر اینکه مادر مواظب بچه در رحم نیست و شارع فرموده از مال ولد به فرزند بدهند که فرزند زنده بماند.

بیان استاد: وجه جمع دوم و سوم تبرعی است (که نظر آیت الله مکارم است).

برخی قول اول را مقدم کردند؛ بخاطر زیادی روایات و اینکه عمل به قول اول اشهر است (اشکال استاد: مشهور قول دوم است نه قول اول) و قول اول با اصل برائت ذمه از نفقه و عدم وجوب نفقه موافق است و بخاطر اینکه اجرای استصحاب امکان ندارد: در زمان حیات باید پرداخت می‌شد و الان هم باید از مال شوهر داده شود اما موضوع عوض شده و زوج دیگر حی و زنده نیست (این استصحاب کلی قسم سوم است و وجوب نفقه در ضمن مال فرزند هم ثابت نمی‌شود).

قول سوم در مقابل روایات عدم نفقه یارای مقاومت ندارد و قول دوم هم آن یک روایت از خود ابو الصباح معارض داشت لذا قول راجح عدم نفقه است و قول اول است.

استصحاب نفقه بخاطر تبدل موضوع حیات شوهر امکان ندارد.

حیات امام عسکری (علیه السلام)

نکته جامع این است که حضرت در طول زندگیشان چند مراقبت از شیعیان داشتند؛ علی رغم اینکه شیعه از اول در عسر و ضیق بوده، حضرت در آن ایام چند حفاظت از شیعه داشتند:

وروی الصدوق فی کتاب التوحید عن أحمد بن محمّد بن یحیی العطار، عن أبیه ، عن سهل بن زیاد، قال : کتبت إلی أبی محمّد سنة خمس وخمسین ومائتین : قد اختلف یا سیدی أصحابنا فی التوحید ، فمنهم من یقول هو جسم ، و منهم من یقول صورة ، فإن رأیت یا سیدی أن تعلمنی من ذلک ما أقف علیه ولا أجوزه فعلت متطولاً علی عبدک ، فوقع بخطّه : سألتَ عن التوحید ، وهذا عنکم معزول ، الله تعالی واحد ، صمد ، لم یلد ولم یولد ، ولم یکن له کفواً أحد ، خالق ولیس بمخلوق ، یخلق تبارک وتعالی ما یشاء من الأجسام وغیر ذلک ، ویصوَّر ما یشاء ، ولیس بمصوَّر ، جل ثناؤه وتقدّست أسماؤه وتعالی عن أن یکون له شبیه ، هو لا غیره لیس کمثله شیء وهو السمیع البصیر.

الإمام العسکری علیه السلام ـ لِشیعَتِهِ ـ اُوصیکم بِتَقوَی اللّه ِ، وَالوَرَعِ فی دینِکم ، وَالاِجتِهادِ للّه ِ، وصِدقِ الحَدیثِ، وأداءِالأَمانَهِ إلی مَنِ ائتَمَنَکم مِن بَرٍّ أو فاجِرٍ، وطولِ السُّجودِ، وحُسنِ الجِوارِ، فَبِهذا جاءَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله. صَلّوا فی عَشائِرِهِم، وَاشهَدوا جَنائِزَهُم، وعودوا مَرضاهُم، وأدّوا حُقوقَهُم، فَإِنَّ الرَّجُلَ مِنکم إذا وَرَعَ فی دینِهِ وصَدَقَ فی حَدیثِهِ وأدَّی الأَمانَةَ وحَسَّنَ خُلُقَهُ مَعَ النّاسِ قیلَ: هذا شیعِی، فَیسُرُّنی ذلِک. اِتَّقُوا اللّه َ وکونوا زَینًا ولا تَکونوا شَینًا، جُرّوا إلَینا کلَّ مَوَدَّةٍ وَادفَعوا عَنّا کلَّ قَبیحٍ، فَإِنَّهُ ما قیلَ فینا مِن حَسَنٍ فَنَحنُ أهلُهُ، وما قیلَ فینا مِن سوءٍ فَما نَحنُ کذلِک. لَنا حَقٌّ فی کتابِ اللّه ِ وقَرابَةٌ مِن رَسولِ اللّه ِ وتَطهیرٌ مِنَ اللّه ِ، لا یدَّعیهِ أحَدٌ غَیرُنا إلاّ کذّابٌ. أکثِروا ذِکرَ اللّه ِ وذِکرَ المَوتِ وتِلاوَةَ القُرآنِ وَالصَّلاةَ عَلَی النَّبِی صلی الله علیه و آله، فَإِنَّ الصَّلاةَ عَلی رَسولِ اللّه ِ عَشرُ حَسَناتٍ. اِحفَظوا ماوَصَّیتُکم بِهِ، وأستَودِعُکمُ اللّه َ، وأقرَأُ عَلَیکمُ السلام.[1]

قَالَ الإمَامُ الْحَسَنُ الْعَسْکری علیه السلام: إنَّ شِیعَتَنَا هُمُ الَّذِینَ یتَّبِعُونَ آثَارَنَا وَ یطِیعُونَا فِی جَمِیعِ أوَامِرِنَا وَ نَوَاهِینَا فَأولئِک شِیعَتُنَا فَأمّا مَنْ خَالَفَنَا فِی کثِیرٍ مِمَّا فَرَضَهُ اللَّهُ عَلَیهِ فَلَیسُوا مِنْ شِیعَتِنَا.

صَلّوا فی عَشائِرِهِم، وَاشهَدوا جَنائِزَهُم، وعودوا مَرضاهُم، وأدّوا حُقوقَهُم ...

عن امیرالمؤمنین (علیه السلام) عن رسول‌الله (ص): اذا کان یوم‌القیامهْ نادی مناد این الظلمهْ و اعوان الظلمهْ؟ من لاق لهم دواهْ او ربط لهم کیسا او مد لهم مده احشروهْ معهم.