درس خارج فقه استاد سید محسن حسینی‌فقیه

موضوع: فقه خانواده / نفقه / موارد نفقه واجب / بررسی شروط وجوب نفقه / شرط دوم: اشتراط تمکین تام زوج

کلام ما در شرط دوم وجوب نفقه زوجه بود: و آن تمکین است و تمکین تام بیان شد یعنی در هر زمان و مکانی شوهر از وی تقاضای تمتع کرد مخالفتی نکند.

در اصل اشتراط این شرط ادله‌ای وجود دارد که به برخی از آنها اشاره کردیم؛ اولین آن‌ها اجماع بود، ادله دیگری هم بود و اگر شک هم داشته باشیم عدم وجوب نفقه است در صورت عدم تمکین، سومین دلیل امر به معاشرت به معروف بود و متعارف معروف تمکین است و نقدی بر این دلیل وارد شد که گذشت، دلیل چهارم سیره مستمر بین مسلمانان است و در این دلیل هم مناقشه کردیم که انفاق نکردن شیء و عدم وجوب انفاق شیء آخر خصوصاً الان که تمکین در زمان عقد می‌آید، دلیل بعد این بود که: روایت عامی که حجت نیست.

دلیل هفتم حدیث تحف العقول

عن النبی:

اذا انتهین و اطعنکم فعلیکم رزقهن و کسوتهن بالمعروف.[1]

پس اگر اطاعت نکردند و تمکین نکردند رزقهن بر شما واجب نیست، تحف مرسله است، اگر کسی روایات تحف را حجت دانست فبها و اگر حجت ندانست منجبر به شهرت است پس این روایت ضعف سندش منجبر می‌شود (بر فرضی که همین روایت مستند باشد و از این جهت انجبار ضعف سند ثابت است و استناد هم ثابت است).

دلیل هشتم

[۲۷۷۳۲] ۱ ـ محمد بن یعقوب، عن علی بن إبراهیم، عن أبیه، عن النوفلی، عن السکونی، عن أبی عبدالله علیه‌السلام قال: قال رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وآله : أیما امرأة خرجت من بیتها بغیر إذن زوج‌ها فلا نفقة لها حتی ترجع.[2]

روایت موثقه است. وقتی خروج باعث عدم وجوب نفقه است بحث تمتع استمتاعی به طریق اولی باعث سقوط نفقه است.

البته اولویت قابل تأمل است: بسیاری از مواقع ازدواج برای آرامش و مادر برای فرزندان است و صرف استمتاعات جنسی نیست. و الغای خصوصیت از روایت اقرب به مطلوب ماست.

[۲۷۷۳۳] ۲ ـ الحسن بن علی بن شعبة فی (تحف العقول): عن النبی صلی‌الله‌علیه‌وآله ، أنه قال فی خطبة الوداع: إن لنسائکم علیکم حقا ولکم علیهن حقا، حقکم علیهن أن لا یوطئن فرشکم ولایدخلن بیوتکم أحدا تکرهونه إلا بإذنکم وأن لا یأتین بفاحشة فإن فعلن فإن الله قد أذن لکم أن تعضلوهن وتهجروهن فی المضاجع وتضربوهن ضربا غیر مبرح، فإذا انتهین وأطعنکم فعلیکم رزقهن وکسوتهن بالمعروف.[3]

آیا وجوب تمکین و حرمت نشوز دو شیء هستند یا به یک مطلب بازمیگردد؟

پاسخ: ممکن است یک شیء باشند و مصداق واحدی داشته باشد و تمکین شاید اعم باشد چون زن گاهی ناشزه نیست ولی تمکین هم نمی‌کند جایی که عذر شرعی دارد ولی وقتی تمکن دارد و امتناع می‌کند نشوز است.

سؤال: ترک تمکین بخاطر عذر مسقط نفقه است؟

پاسخ: نفقه باقی است بخاطر اطلاقات اصل وجوب نفقه زوجه.

[۲۷۷۲۲] ۹ ـ محمد بن علی بن الحسین بإسناده عن الحلبی، عن أبی عبدالله علیه‌السلام قال: قلت: من الذی أجبر علی نفقته؟ قال: الوالدان والولد والزوجة والوارث الصغیر.[4]

یکی از مصادیق زوجه زوجه متمکن لعذر است و موردی که غیر متمکن لغیر عذر خارج شده است و زوجه متمکن هم قطعاً داخل روایت است.

دلیل دیگر سیره قطعیه متشرعه و عقلا که اگر خانمی بخاطر عذری تمکن ندارد به او نفقه می‌دهند.

مسأله بعد: تمکن واجب است یا نشوز مانع است؟