درس خارج فقه استاد سید محسن حسینی‌فقیه

موضوع: فقه خانواده / نفقه / موارد نفقه واجب / بررسی شروط وجوب نفقه / شرط دوم: اشتراط تمکین تام زوج / بررسی ادله

کلام در مسائل مربوط به تمکین و نفقه زوجه بود، و عرض شد دو شرط دارد؛ عقد دائم باشد و لواحق بحث گذشت و شرط دوم عدم نشوز و تمکین بود.

صاحب ریاض

مراد تمکین تام است و تخلیه بین زوج و زوجه و مختص به موضع خاصی از بدن و زمان و مکان خاصی نیست.

صاحب شرایع

زوجه باید در هر زمان و مکانی که زوج بخواهد خود را برای زوج بذل کند.

البته شرطش این است که مانع شرعی برای طرفین وجود نداشته باشد ( ایام عادت ماهیانه برای زن و یا بیماری های خاص برای مردان و بیماری های مسری و غیره ) بنابر این تمکین باید متعارف باشد و عرف آن را قائل باشد لذا اگر تمکین را از همسر در زمان و مکانی بخواهد که عرفا قبیح است کما اینکه متاخرین به مجلس عزا مثال زدند و یا موقع افطار و یا سحر و یا دعا شب قدر طلب کند دلیلی بر وجوب تمکین نیست چون اطلاقات ادله بر متعارف حمل میشود و متعارف بین مردم شامل این موارد نمیشود در عین حال آنچه متعارف است تمکین تام است. ( در مثال مناقشه نیست ) البته ما بحث کردیم تمکین از دبر جائز نیست مرد وادار کند مگر زن متمایل به آن باشد.

در روایت داریم خانم باید اجابت کند و لو روی محمل شتر و از طرفی آیه 223 سوره بقره ( انی زمانیه یا مکانیه معنی شود ) را داریم چگونه این اطلاقات را باید معنا کرد؟

این آیه شریفه ﴿فاتوا حرثکم انی شئتم﴾[1] اطلاقش انصراف به متعارف دارد و حرث هم در اوقات مناسب انسان به آن مراجعه میکند لذا تشبیه نساء به حرث تاثیری ندارد.

جمله و لو علی ظهر قتر دو روایت داریم

روایت اول

وسائل ج 20 صفحه 158

باب وجوب تمکین المرأة زوجها من نفسها علی کل حال و جملة من حقوقه علیها

[ ٢٥٣٠٠ ] ١ ـ محمد بن يعقوب ، عن عدة من أصحابنا ، عن أحمد بن محمد ، عن ابن محبوب ، عن مالك بن عطية ، عن محمد بن مسلم ، عن أبي جعفر عليه‌السلام قال : جاءت امرأة إلى النبي صلى‌الله‌عليه‌وآله فقالت : يا رسول الله ، ما حق الزوج على المرأة؟ فقال لها: ان تطيعه ، ولا تعصيه ، ولا تصدق من بيته إلا باذنه ، ولا تصوم تطوعا الا بإذنه ، ولا تمنعه نفسها وان كانت على ظهر قتب ، ولا تخرج من بيتها إلاّ بإذنه ، وان خرجت بغير اذنه لعنتها ملائكة السماء وملائكة الارض وملائكة الغضب وملائكة الرحمة حتى ترجع إلى بيتها ، قالت : يا رسول الله ، من أعظم الناس حقا على الرجل؟ قال : والده ( قالت : فمن ) أعظم الناس حقا على المرأة؟ قال : زوجها ، قالت : فما لي عليه من الحق مثل ماله عليّ؟ قال : لا ، ولا من كلّ مائة واحدة ، الحديث.[2]

این روایت از جهت سندی معتبر است، عدة من اصحابنا های کلینی در بینشان ثقه وجود دارد، مالک ابن عطیه احمسی بجلی کوفی از اصحاب امام سجاد تا امام صادق علیه السلام بوده که از امام صادق روایت نقل دارد.

حسن بن محبوب هم از ایشان روایت نقل کرده است و در نقد الرجال نقل شده این بزرگوار از اشخاص مورد اعتماد بوده است.

محمد بن مسلم از امام باقر علیه اسلام نقل میکند.

شوهر هم افراط در اذن به خروج نکند مثل رفت و آمد به خانه بستگان و حصر زیاد زوجه آثار مخربی دارد.

چه خوش بی مهربانی از دو سربی

که یکسر مهربانی دردسر بی

روایت دوم

روایت ابی بصیر همین باب حدیث 3

[ ٢٥٣٠٢ ] ٣ ـ وبالاسناد عن ابن أبي حمزة ، عن أبي المغرا ، عن أبي بصير ، عن أبي عبدالله عليه‌السلام قال : أتت امرأة إلى رسول الله صلى‌الله‌عليه‌وآله فقالت : ما حق الزج على المرأة؟ قال : أن تجيبه إلى حاجته وان كانت على قتب ولا تعطي شيئا إلا باذنه فان فعلت فعليها الوزر وله الاجر ولا تبيت ليلة وهو عليها ساخط قالت : يا رسول الله ، وان كان ظالما؟ قال : نعم ، الحديث.[3]

در این حدیث کلمه قتب آمده و ظهور این روایت محل کلام است و مراد حضرت تمکین در هر شرایطی است و از باب تاکید مطلب اینطوری بیان شده. این دو روایت تتمه ای دارد که قابل پذیرش نیست و آن صد حق شوهر مقابل یک حق زن است مگر اینکه این مطلب را نیز حمل بر تاکید کنیم حال آنکه و لهن مثل ما علیهن بالمعروف در آیه 228 سوره مبارکه بقره و در تتمه روایت دوم بیان شد و ان کان ظالما که قابل پذیرش نیست مگر اینکه حمل بر تاکید کنیم.

روایات تمکین متعارف بیان شد و تتمه کلام در جلسه بعد خواهد آمد.