درس خارج فقه استاد سید محسن حسینی‌فقیه

موضوع: فقه خانواده / نفقه / موارد نفقه واجب / بررسی شروط وجوب نفقه / سبب وجوب نفقه؛ عقد یا ازدواج (تمکین)؟ / بررسی روایات

نفقه از زمان عقد واجب می‌شود یا بعد زفاف

تا الان هیچیک از روایات دال بر وجوب از زمان عقد نبود.

روایت دعائم

962- وَ عَنْهُ ع أَنَّهُ قَالَ: سَبْعٌ مِنْ سَوَابِقِ الْأَعْمَالِ فَعَلَیکمْ بِهِنَّ فَذَکرَهُنَّ وَ قَالَ فِیهِنَّ وَ النَّفَقَةُ عَلَی الْعِیالِ.[1]

مراد از عیال چیست؟

از این روایت وجوب نفقه از زمان عقد استفاده نمی‌شود؛ عیال اعم از ازدواج است و تمام نان خور ها عیال محسوب می‌شوند و فرد نفقه را وجوبا یا استحبابا می‌پردازد و روایت دال بر زمان نفقه نیست. بنده عرض می‌کنم موضوع آن عیال است آیا از لحظه عقد عیال است؟ لقائل عنوان عیال بودن از زمان خانه شوهر حمل می‌شود پس دال بر وجوب نفقه از زمان عقد نیست.

آیت الله شبیری: اگر زوجه و عیال افراد دارایی کافی دارند ممکن است بگوییم نفقه واجب نیست ولی این روایت از این جهت هم ساکت است.

روایت جعفریات یا اشعثیات

بیان اجمالی: محمد بن محمد بن اشعث و روایاتی از موسی بن اسماعیل بن موسی بن جعفر نقل می‌کند یعنی دو واسطه از امام کاظم نقل می‌کند. این روایات گاهی غیر از طریق موسی بن اسماعیل است و برخی از آن‌ها از طریق اهل سنت است و چون بیشتر روایات آن به امام صادق بازمیگردد به آن جعفریات هم گفته می‌شود. علامه مجلسی گفته‌اند که: اکثر روایات دعوات راوندی از این کتاب اخذ شده.

علامه در خلاصه: این کتای 1000 حدیث است از یک سند.

اما کتاب موجود 1651 حدیث دارد و از آنچه علامه فرموده روایات بیشتری دارد و این کتاب یکی از اصول اربعمائه است.

نجاشی فرد را شیعه می‌داند اما روایات وی را معتبر نمی‌داند و روایتی که بناست خوانده شود آیت الله شبیری اشکال سندی می‌کنند.

أَخْبَرَنَا عَبْدُ اللَّهِ أَخْبَرَنَا مُحَمَّدٌ حَدَّثَنِی مُوسَی قَالَ حَدَّثَنَا أَبِی عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ عَلِی ع قَالَ یجْبَرُ الرَّجُلُ عَلَی النَّفَقَةِ عَلَی امْرَأَتِهِ فَإِنْ لَمْ یفْعَلْ حُبِسَ وَ تُجْبَرُ الْمَرْأَةُ عَلَی أَنْ تُرْضِعَ وَلَدَهَا وَ تُجْبَرُ عَلَی أَنْ تَخْبُزَ لَهُ وَ تَخْدُمَهُ دَاخِلَ بَیتِهَا[2]

ظاهر این روایت قابل عمل نیست و علما هم به مضمون آن فتوا ندادند؛ در مورد رضاع و پخت نان و خدمت در خانه اجباری در کار نیست و ممکن است مراد از اجبار تاکید مطلب از طریق دوستی باشد.

اشکال

چه دوستی که حبس دارد؟

پاسخ

مراد از حبس سلب دوستی است

بیان استاد: حبس به معنای زندانی است و چه کسی گفته این روایت به درد وجوب نفقه از زمان عقد می‌داند؟

روایت یونس ابن عمار

[۲۷۷۲۱] ۸ ـ وعنهم، عن أحمد، عن محمد بن علی، عن ذبیان بن حکیم، عن بهلول بن مسلم، عن یونس بن عمار قال: زوجنی أبو عبدالله علیه‌السلام جاریة کانت لاسماعیل ابنه فقال: أحسن إلیها، قلت: وما الاحسان إلیها؟ قال: أشبع بطن‌ها، وأکس جثّتها، واغفر ذنب‌ها، الحدیث[3]

عنهم: عده من اصحابنا کلینی

در زندگی نباید ذره بین عیب یابی برداشت و برخی از ما طلبه‌ها فکر می‌کنیم باید ذره بینی در زندگی تعامل کرد.

محل استشهاد: ظهور روایت ممکن است ادعا شود زوجنی دال بر ابتدای عقد است.

مناقشه: آیت الله شبیری: روایت ناظر به شرایط ندارد و دال بر اصل وجوب نفقه است.

استاد: دوران عقد آن زمان نبوده و عقد و زفاف یکی بوده لذا این روایت برای قائل به وجوب نفقه از اول عقد ندارد.

روایت ابی بصیر

[۲۷۷۱۵] ۲ ـ وبإسناده عن عاصم بن حمید، عن أبی بصیر ـ یعنی المرادی ـ قال: سمعت أبا جعفر علیه‌السلام یقول: من کانت عنده امرأة فلم یکسها ما یواری عورت‌ها ویطعمها ما یقیم صلب‌ها کان حقا علی الامام أن یفرق بینهما.[4]

اسناد توسط شیخ صدوق است. و سند شیخ تا عاصم بررسی شود.

آیت الله شبیری: صرف تحقق عقد مراد نیست و می‌تواند از زمان زفاف باشد.

بیان استاد: عنده ظهور در منزل بودن زن است و به تعبیر دیگر خانم در منزل را بیان می‌کند و عندیت تکوینی است نه تشریعی.