درس خارج فقه استاد سید محسن حسینی‌فقیه
1402/08/28
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: فقه خانواده / نفقه / موارد نفقه واجب / بررسی شروط وجوب نفقه / معنای نشوز / امارات نشوز
سالروز ولادت حضرت زینب کبری را محضر مبارک امام عصر و شما بزرگواران تبریک عرض می‌کنم.
کلام ما در بحث نشوز بود، نشوز گاهی از طرف زن و گاهی از طرف مرد و گاهی از دو طرف است.
نشوز از طرفین شقاق نام دارد. در مورد زوجه عرض خروج از طاعت زوج در مواردی از جمله عدم تمکین نفسها، عدم ازاله المنفرات المضادة للتمتع و ترک التنظیف و التزیین مع اقتضاء الزوج لها (مثلاً زوج اگر درخواست اپیلاسیون کند و برای زن ضرر ندارد فرد باید آن را انجام دهد) و خروجها من بیته من غیر اذنه. اما چیزهایی که بر زن واجب نیست، زن ناشزه نمی‌شود.
در ادامه عرض می‌کنیم اگر زوجه با زوج مخالفت کند نشوز محقق می‌شود و ارتکاز متشرعه این است و ادله شرعی از اثبات این موارد قاصر هستند. البته روایاتی وجود دارد که آن‌ها را بررسی می‌کنیم و آیت الله فاضل در تفصیل الشریعه صفحه 483 تصریح کردند که روایات باید بررسی شود.[1]
روایت اول
[۲۵۳۵۱] ۲ ـ وعن محمد بن یحیی، عن أحمد بن محمد، عن علی بن الحکم، عن علی بن أبی حمزة، عن أبی بصیر قال: سمعت أبا عبدالله علیه السلام یقول: خطب رسول الله صلی الله علیه و آله النساء فقال: یا معشر النساء، تصدقن ولو من حلیکن ولو بتمرة ولو بشق تمرة فإنّ اکثرکنّ حطب جهنم انکن تکثرن اللعن وتکفرن العشرة فقالت: امرأة: یا رسول الله، ألیس نحن الامهات الحاملات المرضعات ألیس منا البنات المقیمات والاخوات المشفقات؟ فقال: حاملات والدات مرضعات رحیمات لولا ما یأتین إلی بعولتهن ما دخلت مصلیة منهن النار.[2]
علی بن ابی حمزه فقط مشکل دارد فلذا تعبیر به روایت می‌شود. لکن آیت الله شبیری روایات را مربوط به قبل از وقف وی می‌دانند.
روایت دوم
[۲۵۳۵۲] ۳ ـ وعنه، عن أحمد، عن ابن محبوب، عن عبدالله بن غالب، عن جابر الجعفی، عن أبی جعفر علیه‌السلام قال: خرج رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وآله یوم النحر إلی ظهر المدینة علی جمل عاری الجسم فمر بالنساء فوقف علیهن ثم قال: یا معشر النساء تصدقن واطعن أزواجکن فان أکثرکن فی النار، فلما سمعن ذلک بکین ثم قامت إلیه امرأة منهن فقالت: یا رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وآله ، فی النار مع الکفار والله ما نحن بکفّار، فقال لها: رسول الله صلی الله علیه وآله : إنکن کافرات بحق أزواجکن[3]
عبدالله بن غالب: ثقه است و روایت از جهت سندی صحیح است.
دلیل مهم اطاعت زوجه از زوج سیره متشرعه است، که در صورت وجوب اطاعت و مخالفت زوجه، او ناشزه است. از این روایات استفاده نشوز سخت است.
در تحریر الوسیله به تبع شرایع مسائلی مطرح می‌شود که بیان خواهد شد.
لو ظهرت منها أمارات النشوز والطغیان؛ بسبب تغییر عادتها معه فی القول أو الفعل؛ بأن تجیبه بکلام خشن بعد ما کان بکلام لین، أو أن تظهر عبوساً وتقطّباً فی وجهه وتثاقلًا ودمدمة، بعد أن کانت علی خلاف ذلک وغیر ذلک یعظها، فإن لم تسمع یتحقّق النشوز بخروجها عن طاعته فیما یرجع إلی الاستمتاع، فحینئذٍ جاز له هجرها فی المضجع؛ إمّا بأن یحوّل إلیها ظهره فی الفراش، أو یعتزل عن فراش‌ها، فإذا هجرها ولم ترجع وأصرّت علیه جاز له ضربها، ویقتصر علی ما یؤمّل معه رجوع‌ها، فلایجوز الزیادة علیه مع حصول الغرض به، وإلّا تدرّج إلی الأقوی فالأقوی ما لم یکن مدمیاً ولا شدیداً مؤثّراً فی اسوداد بدن‌ها أو احمراره، واللازم أن یکون ذلک بقصد الإصلاح لا التشفّی والانتقام، ولو حصل بالضرب جنایة وجب الغرم.[4]
قطب: اخم کرد و رو ترش کرد.
دمدم: با خشم صحبت کردن.
مراحل اعمال ضد نشوز خانم ترتیب دارد به ظاهر عطف در آیه شریفه.
اگر جنایتی حاصل شد باید غرامت دهد.
محقق در شرایع: و هو الخروج عن الطاعة و أصله الارتفاع و قد یکون من الزوج کما یکون من الزوجة ف متی ظهر من الزوجة أمارته مثل أن تقطب فی وجهه أو تتبرم بحوائجه أو تغیر عادتها فی آدابها جاز له هجرها فی المضجع بعد عظتها.
و صورة الهجران یحول إلیها ظهره فی الفراش و قیل أن یعتزل فراش‌ها و الأول مروی و لا یجوز له ضربها و الحال هذه.[5]
آیت الله فاضل: در ظهور آیه بر ترتیب داشتن موارد شکی نیست و نشوز باید حاصل شود چون اماره آن هم ظاهر شده است. خوف: حالت و احتمال عقلایی که ناشی از ظهور اماره نشوز و عدم اطاعت است. ترسیدن بعد از ظهور اماره است، مثل ترس از سقوط سقف، این خوف به صرف احتمال نیست بلکه علائمی وجود دارد که سبب خوف و ترس شده است.
لکن اجماع در مبسوط و دیگر کتب در بحث ضرب خوف نشوز را مطرح نکردند و مرحله ضرب بعد از تحقق نشوز است.
