درس خارج فقه استاد سید محسن حسینی‌فقیه

موضوع: فقه خانواده / نفقه / موارد نفقه واجب / بررسی شروط وجوب نفقه / معنای نشوز / بررسی اقوال پنج‌گانه پیرامون آیه نشوز

کلام ما در بحث نشوز بود و به مناسبت تعریف نشوز به آیه شریفه قرآن رسیدیم،

﴿الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَی النِّسَاءِ بِمَا فَضَّلَ اللَّهُ بَعْضَهُمْ عَلَی بَعْضٍ وَبِمَا أَنْفَقُوا مِنْ أَمْوَالِهِمْ فَالصَّالِحَاتُ قَانِتَاتٌ حَافِظَاتٌ لِلْغَیبِ بِمَا حَفِظَ اللَّهُ وَاللَّاتِی تَخَافُونَ نُشُوزَهُنَّ فَعِظُوهُنَّ وَاهْجُرُوهُنَّ فِی الْمَضَاجِعِ وَاضْرِبُوهُنَّ فَإِنْ أَطَعْنَکمْ فَلَا تَبْغُوا عَلَیهِنَّ سَبِیلًا إِنَّ اللَّهَ کانَ عَلِیا کبِیرًا﴾ [1]

معنای نشوز بیان شد که اخم و بیان کلمات خشن و مصادیقی از نشوز بیان شد، به تعبیری دیگر علامات نشوز این موارد است و نشوز اصلی مخالفت از استمتاع است.

مراد از تخافون چیست؟

ترتیب بین هجر و وعظ و ضرب چیست؟

در اینجا پنج قول در مسأله وجود دارد.

قول اول: این سه امر مترتب بر ظهور اماره نشوز است. مرحوم شیخ طوسی در مبسوط و خلاف اجماع ادعا کرده که در ضرب تحقق نشوز شرط است پس در خوف نشوز و ظهور اماره نشوز وعظ و هجر و ضرب در تحقق نشوز باید اعمال شود.

مؤیدات قول: قاعده عدم جواز عقوبت الا حین تحقق انجام عمل حرام، فعل حرام هم با تحقق نشوز است نه علائم و امارات نشوز.

بیان استاد: هر سه مورد پیشگیرانه است.

قول دوم: در هجر و ضرب تحقق نشوز شرط است چون هجر و ضرب عقوبت هستند، اما موعظه با امارات نشوز محقق می‌شود چون عقوبت نیست.

چون وعظ از باب امر به معروف است و هجر عقوبت است.

قول سوم: محکی از محقق در نافع است؛ هر سه امر بر ظهور امارات نشوز مترتب است و هر سه طبق مراتب امر به معروف و نهی از منکر است. ابتدا وعظ سپس هجر و بعد ضرب.

اشکال به قول سوم توسط صاحب جواهر: این قول اگرچه موافق ظاهر آیه است که هر سه را مترتب بر خوف نشوز می‌داند، اما منافات با ظاهر آیه از جهتی دیگر دارد، واو دال بر تخییر است و می‌شود وعظ و هجر و ضرب را جمع کرد حال آنکه در مراتب امر به معروف باید ترتیب رعایت شود و تخییری وجود ندارد.

ظاهر آیه یا جمع است و یا تخییر حال آنکه قول شما ترتیب است و این قول مخالف با ظهور آیه است.

بیان استاد: این اشکال به قول اول و دوم هم وارد است و هم قولی قائل به ترتیب شود شامل این اشکال می‌شود.

قول چهارم: محکی از ابن جنید: هر سه مرحله مترتب بر تحقق نشوز و نشوز فعلی است و حکم مترتب بر خوف نشوز نیست و تخافون به نشوز فعلی بازمیگردد. و ابتدائا می‌شود بین هر سه جمع کرد و ترتیبی بین این موارد نیست.

اشکال قول چهارم: آیه ظاهر در خوف از نشوز است نه نشوز فعلی

قول پنجم: محکی از علامه در تحریر: هر سه امر مترتب بر ترتیبی خاص است، اگر اماره نشوز باشد فقط باید وعظ کرد، اگر ناشزه بود و مصر نبود هجر و اگر مصر بود وارد مرحله ضرب می‌شود.

از جهتی شبیه قول دوم است و با اصرار با نشوز تفکیک حاصل کرده است و قبل از فاهجروهن نشزن در تقدیر است و قبل از اضربوهن فان اصرن در تقدیر است.

قول مختار: هر سه می‌تواند جهت پیشگیری باشد و با امارات نشوز محقق شود، تخافون هم به همین معناست، و ترس از شیء قبل از تحقق شیء است. البته ترتیب باید باشد و قائل به تخییر نیستم. اگر وعظ فایده نکرد نشوز صادق است یا خیر؟ عدم اعتنا به وعظ اگر نشوز محقق شود قول دوم محقق می‌شود.

حال آیا عدم افاده وعظ نشوز صادق است؟ بله نشوز است. عدم افاده وعظ نوعی اصرار بر نشوز است.

ما در معنای خوف تغییر ایجاد نکردیم، خوف در هر سه صادق است ولی خوف ذو مراتب است، متعلق خوف گاهی اماره است و متعلق خوف در هجر و ضرب تحقق نشوز است.