درس خارج فقه استاد سید محسن حسینی‌فقیه

موضوع: فقه خانواده / نفقه / موارد نفقه واجب / بررسی شروط وجوب نفقه / معنای نشوز / تنبیهات آیه نشوز

کلام ما در اقوال خمسه در رابطه با آیه 34 سوره نساء بود.

امروز چند تنبیه را در رابطه با این آیه بیان می‌کنیم.

تنبیه اول: سه واژه عظوهن، اهجروهن، اضربوهن، مراد چیست؟

وعظ: پند و اندرز و عظوهن امر حاضر صیغه سوم است و در امر مثال واوی فاء الفعل حذف می‌شود.

وعظ کنید: یعنی تخویف بالله، از عذاب خدا بترس و حق من را به من بده، حقوق خود را بر خانم بیان کند.

اهجروهن فی المضاجع: از ماده هجر یهجر گرفته می‌شود و مصدر آن هجر و هجران است و به معنای مفارقت از غیر است یا با بدن یا با زبان با او حرف نزند، و بگوید من با تو همراهی نمی‌کنم و یا با قلب؛ البته آیه شریفه جدا شدن در بستر را بیان می‌کند.

هجر الشیء: ترکه و اعرض عنه.

دو روایت صاحب مجمع البیان جلد 3 صفحه 69 بیان می‌کند[1]

ما روی عن أبی جعفر قال یحول ظهره إلیها

این روایت مرسله است

روایت دوم

و فی تفسیر الکلبی عن ابن عباس فعظوهن بکتاب الله أولا و ذلک أن یقول اتقی الله و ارجعی إلی طاعتی فإن رجعت و إلا أغلظ لها القول فإن رجعت و إلا ضرب‌ها ضربا غیر مبرح و قیل فی معنی غیر المبرح أن لا یقطع لحما و لا یکسر عظما و روی عن أبی جعفر أنه الضرب بالسواک

غیر مبرح: آثار ضرب به کبودی و قرمزی آشکار نشود.

این کلام ابن عباس است و حدیث نیست و برخی هجر را بمعنای سب گرفتند.

اقوال در معانی هجر

هجر ای سب: علی بن ابراهیم قمی جلد 1 صفحه 137 هجر را به سب معنا کردند.[2]

فحش دو نوع است؛ قدر متیقن جواز سب آن سبی است که در آن اسم اسافل اعضا به کار نرود.

جلد 104 بحار صفحه 55 حدیثی نقل شده که در آن روایت (البته کلام خود علامه مجلسی است) به این معنا اشاره شده است.

به نظر ما خود فی المضاجع بهترین قرینه برای سب نبودن است.

البته برخی میگویند در مضجع او را فحش دهید و در عوض مهربانی و نرمی او را فحش دهید.[3]

برخی با قید فی المضاجع سب را رد کردند که با قول سب فی المضجع جمع می‌شود.

قول دوم در هجر

کنایه از ترک جماع است چون قرآن در عین دقت معانی دقت در تعابیر هم داشته که عفاف را رعایت کند.

پاسخ: اصل این است که تعبیر کنایی نباشد و هجر بمعنای پشت کردن در مضجع باشد.

قول سوم قول صاحب شرایع و شیخ صدوق

پشت کردن از زن مراد آیه شریفه است (و همین معنای متبادر بدوی است) که حدیثی که از امام باقر نقل شده است نیز به همین معنا بازمیگردد.

قول چهارم مبسوط و سرائر

ترک فراش کند و در یک اتاق با خانمش نباشد.

قول پنجم محکی از مختلف

طبق شرایط نحوه هجر متفاوت می‌شود اگر با پشت کردن اطاعت می‌کند فبها و الا برود به اتاقی دیگر

قول ششم[4]

به عرف مراجعه کنید که هجر را چه معنا می‌کنند. عرف اهل لغت هم هجر در مضجع را مفارقت در مضجع معنا می‌کنند.

ایما مسلمین تهاجرا فمکثا ثلاثة ایام (به او محل نگذارد) از دین اسلام خارج می‌شوند.

پس هجر هم معنایش بررسی شد و در جلسه بعد معنای ضرب بررسی خواهد شد.