درس خارج فقه استاد سید محسن حسینی‌فقیه
1402/09/13
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: فقه خانواده / نفقه / موارد نفقه واجب / بررسی شروط وجوب نفقه / معنای نشوز / تنبیهات آیه نشوز
کلام ما در تنبیهات مربوط به آیه نشوز بود.
بیان شد که وعظ و هجر و ضرب آیا واجب هستند؟
گفته شد صیغه امر ظهور در وجوب دارد و این سه واجب هستند مناقشاتی گذشت و مناقشه دوم این بود که امر در آیه امر عقیب توهم یا حظر است که دال بر وجوب نیست و ما عرض کردیم امر عقیب توهم حظر نسبت به هجر و ضرب است و دال بر وجوب نیست اما در وعظ نه توهم حظر است و نه خود حظر است و مشکلی در ظهور بر وجوب ندارد.
به مناسبت گفتیم: لقائل که وحدت سیاقیه دال بر وجوب باشد، به قرینه وجوب وعظ (صدر) ذیل هم واجب باشد.
قرینه سیاقیه بخاطر تعارض صدر و ذیل جاری نمی‌شود چون در ذیل امر بعد از توهم حظر است و قرینه سیاقیه جاری نمی‌شود. موعظه واجب است اما هجر و ضرب واجب نیستند و دو عمل جائز هستند.
پس وعظ واجب است و ضرب امر عقیب حظر است.
سؤال: هجر ملحق به وعظ است یا ضرب؟
حدیث تحف العقول
إن لنسائکم علیکم حقا، ولکم علیهن حقا، حقکم علیهن أن لا یوطئن أحدا فرشکم، ولا یدخلن أحدا تکرهونه بیوتکم إلا بإذنکم، وألا یأتین بفاحشة، فإن فعلن فإن الله قد أذن لکم أن تعضلوهن وتهجروهن فی المضاجع وتضربوهن ضربا غیر مبرح [1]
در این تعبیر ضرب و هجر با هم آمدند و تعبیر اذن لکم در حدیث آمده پس قبل از حصول نشوز و اماره نشوز حق نبوده است و حال اجازه در صورت نشوز صادر شده است. و هجر هم جایز است بخاطر امر عقیب حظر بودن (البته روایات تحف العقول موید هستند).
احتمال دوم در حل مسأله
ادله وجوب امر به معروف و نهی از منکر دال بر وجوب وعظ و هجر و ضرب در راستای امر به اطاعت شوهر و نهی از نشوز در مقابل شوهر است.
برخی از باب نهی از منکر دانستند و ترتیب هم دارند و اصل عطف بر ترتیب است لذا بر یکدیگر مترتب هستند و واجب هستند.
اشکال
هنوز نشوز محقق نشده پس حرمتی نیست که بخواهد نهی از منکر باشد.
پاسخ
این نهی در مقام دفع نشوز است و گاهی نشوز محقق شده که از باب رفع منکر است. و این سه مرحله پس از ظهور علائم نشوز واجب می‌شود.
بنده تفصیل می‌دهم در وعظ هم نهی از منکر دفعی است هم رفعی و اگر وعظ کارسار نبود نهی از منکر رفعی است چون با قبول نکردن وعظ نشوز خود به خود محقق می‌شود.[2]
آیا در بحث نشوز تسلیم بالفعل لازم است یا تسلیم قولی هم کافی است؟
علامه در تحریر جلد 4 صفحه 21: لابد ان تقول سلمت نفسی الیک فی کل زمان و مکان شئت و انه هو التمکین التام.[3]
ولی علی الظاهر (ظاهر ادله و سیره مسلمانان) لفظ خصوصیت ندارد بلکه مهم عمل خانم است، لفظی هم که کاشف از عمل است کافی است و الا لفظ به تنهایی بدون تمیکن عملی تمکین تام نکرده لذا لفظ خصوصیتی در این زمینه ندارد. بله با لفظ اگر آرامش بیشتری به شوهر بدهد بهتر است.
آیا تجزیه نفقه طبق تجزیه تمکین امکان دارد؟
خانمی فقط شب یا روز تمکین می‌کند و یا برخی ایام تحت تمکین شوهر است و برخی ایام تحت تمکین شوهر نیست (حینا دون حین نفقه متجزی می‌شود یا خیر؟)
برخی تمکین تام را شرط وجوب نفقه می‌دانند پس تجزیه نفقه نیست و تمکین تام اگر نباشد نفقه‌ای نیست و نفقه امر بسیطی است. تعبیر روایت هم همین است: اذا اطعنکم علیکم رزقهن و کسوتهن بالمعروف.
بنده عرض می‌کنم مطیعه بودن تجزی پذیر است و لذا برخی مثل آیت الله مکارم در انوار الفقاهه جلد 1 صفحه 445 میگویند تجزیه پذیر نیست ما همراهی نمی‌کنیم. چون در احوالی رعایت می‌کنند مطیعه است در غیر احوال دیگر.
از ادله بساطت نفقه استفاده نمی‌شود. در همان ساعاتی که بدون اذن شوهر رفته ناشزه است و وقتی در خانه است نفقه او واجب است پس اطاعت تام در احادیث نیست ولی ظهور کلمات فقها نیز حجت نیست (اگرچه دال بر تمیکن تام است)
بنده عرض می‌کنم تجزیه در نفقه امکان دارد.
