درس خارج فقه استاد سید محسن حسینی‌فقیه

موضوع: فقه خانواده / نفقه / موارد نفقه واجب / بررسی شروط وجوب نفقه / نفقه زوجه صغیره

کلام ما در نفقه زوجه صغیره بود و عرض کردیم بحث تمکین مطرح می‌شود و نسبت به صغیره تمکین مطرح است یا خیر؟

بحث به جواز تمتعات رسید و تمتعات را به جماع و غیر آن تقسیم کردیم، تمتعات به جماع حرمت تکلیفی و وضعی دارد و برخی حکم به حرام موبد دادند.

استمتاع غیر دخولی بخشی از آن بیان شد و عمدة حکم به جاز دادند به دلیل؛

عدم دلیل بر حرمت استمتاعات و عمومات جواز استمتاع به زوجه و مملوکه شامل زوجه صغیره می‌شود و دخول تخصیص می‌خورد و تمتعات غیر دخولی تحت عمومات باقی است.

زوجتک نفسی‌ای جواز تمتعات زن به شوهر و قبلت هم قبول تمتعات است و در مقابل هم تمتعاتی به زن نیز می‌دهد.

آیت الله فاضل در تفصیل الشریعه: جواز سائر الاستمتاعات من الزوجه قبل تسع سنین.[1]

بله تفخیذ به دختر بچه آثار و تبعات مخربی دارد و دچار وحشت و استنکار از زوجیت می‌شود ولی بحث ما الان در عناوین اولیه است.

دلیل دوم آیت الله فاضل

للاصل: جواز تزویج ملازم با جواز استمتاعات است. زوجتک یعنی ملکت بضعی و بدنی فی مقابل المهر و النفقه و غیره من الحقوق.

آیت الله سید عبد الاعلی سبزواری در مهذب الاحکام جلد 24 صفحه 73[2]

دلیل اول

اصالة البرائة

دلیل دوم عمومات

دلیل سوم اتفاق فقهاء بر جواز تمتعات غیر از وطی و جماع.

آیا نفقه صغیره واجب است یا خیر؟

معنای صغیره: صغیره شرعی که طبق مشهور قبل از اتمام 9 سالگی و ما قبل از حیض را ملاک دانستیم.

گاهی صغیره عرفی معنا می‌کنند که این مراد نیست.

ملاک وجوب نفقه چیست؟

تعبیر برخی: هل یشترط فی وجوب نفقه تمکین التام و عدم النشوز پس صغیره نفقه ندارد و سالبه به انتفاء موضوع است.

اما اگر عقد را شرط وجوب دانستیم نفقه واجب است.

اقوال در مسأله

قول اول: نفقه مشروط به تمکین تام است (خلاف جلد 5 صفحه 113: اذا کان الزوج کبیرا و الزوجه صغیرا لا نفقه لها[3] و مبسوط جلد 4 صفحه 315: لان النفقه فی مقابله التمکین من الاستمتاع[4] )

برخی تمکین را مقابل نفقه دانستند پس شاید تمکین استمتاعی کلام شیخ مطلق است و چون جماع اکمل افراد است مراد شیخ همین است.

پاسخ: اکمل افراد بودن سبب ظهور نیست و در کلام معصوم اینطور باید دقت کرد.

تعابیری از دیگر فقهاء نیز بر این نظریه وجود دارد مثل صاحب ریاض، شهید در روضه و صاحب جواهر، شیخ انصاری نیز این مطلب را در کتاب النکاح خود بیان می‌کند.

ادله قول اول

مقتضای اصل برائت وجوب نفقه است و در فرض تمکین از اصل خارج می‌شود. (این اصل دلیل مهم مسأله است.

مقتضای اصل احترام مال و عمل و وقتی عوضی در مقابل نفقه نیست گویا اکل مال به باطل است.

صور مسأله در بیان استاد

صورت اول

زوجان صغیرین است

صورت دوم: زوجه صغیره و زوج کبیر است

صورت سوم: زوج صغیر و زوجه کبیره است

صورت چهارم: کلاهما مراهقان (در آستانه بلوغ هستند)

صورت پنجم: یکی مراهق و دیگری کبیر است.

صورت ششم: یکی صغیر و دیگری مراهق

صورت اول و دوم: اطلاقات وجوب نفقه فرضی که هر دو صغیر باشند و صغر زوجه را شامل نمی‌شود. زوجه صغیره باشد نفقه بر زوج واجب نیست.

در مورد صغیره اطاعت و عصیان معنا ندارد چون تکلیف ندارد و در برخی از ادله حکمت نفقه را حامله بودن خانم دانسته‌اند و زوجه صغیره حمل و رضاع و رب بیت بودن برای وی معنا ندارد.

اما مورد سوم برعکس است که بیان خواهد شد.