درس خارج فقه استاد سید محسن حسینی‌فقیه
1402/10/04
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: فقه خانواده / نفقه / موارد نفقه واجب / بررسی شروط وجوب نفقه / مانع عقلی و شرعی از تمکین
کلام ما در بحث تمکین زوجه بود و اینکه آیا نفقه زوجه صغیره واجب است.
دیروز در بحث مراهق و مراهقه مطالبی بیان شد.
بحث امروز: مانع شرعی آیا سبب عدم صدق تمکین است یا خیر؟
معنای تمکین
شرط دوم وجوب نفقه: التمکین الکامل و هو التخلیه بینها و بینه علی وجه به یتحقق عدم نشوزها (اگر عدم نشوز معتبر باشد با تمکین تام عدم نشوز صادق است) الذی لا خلاف فی الاعتباره فی وجوب الانفاق بل الاجماع بقسمیه علیه فمتی مکنته علی الوجه المذبور بحیث لاتخص موضعا و لا وقت مما یحل له الاستمتاع بهما و وجب علیه الانفاق و الا فلا.[1]
باید به عرف عقلاء مراجعه شود مثلاً در مجلس ترحیم نمی‌شود درخواست استمتاع را اجابت کرد.
الاول فی الشرط انما تجب النفقه بالعقد الدائم ... . انما تجب مع التمکین التام و هو التخلیة التامه بینه و بین نفسها کل حین و کل مکان یحل فیه ما یریده منها و یلیق بها.[2]
این یلیق بها یعنی باید مکان لائق حال همبستر شدن باشد و قید یلیق بها قید به جا و مناسبی است.
و لابد من القول: قول هم باید داشته باشد سلمت الیک نفسی فی کل زمان و مکان شئت (و یلیق بها) کما فی التحریر.
تمام اعضای بدن الا دبر باید در اختیار همسر باشد (وطی در دبر هم گفتیم جایز نیست الا به رضایت همسر).
برخی گفته‌اند: عدم النفقه للصغیره و من عدم النفقه الساکتة بعد العقد ما لم تعرض التمکین القولی و اما فی الساکته فعلی القول باشتراط التمکین و انه لاتحقق الا بالقول فمع عدم تلفظها لا نفقة لها لعدم الشرط
حقیر عرض می‌کنم: ملاک ظاهراً تمکین عملی است طبق عرف عقلا و تمکین قولی در محل تردید و شک و شبهه نیاز است. خود انکحتک نفسی همین معنا را دارد و با صیغه عقد تمکین لفظی حاصل شده است. لذا تمکین قولی خود به خود حاصل شده و آن چه مشکوک فیه است تمیکن عملی است.
علامه در قواعد: انما تجب لانفقه فی عقد الدائم مع التمکین التام و لا تجب بالمتعه و لا لغیر الممکنة نفسها فی‌ای وقت و ای موضع یراد (یعنی هر عضوی از اعضا که زوج اراده کند) فلو مکنت قبلاً و منعت غیره سقطت نفقتها [3] (یعنی منع از دبر کند و شاید علامه وطی از دبر را جایز بداند بر خلاف بیان ما که وطی در دبر را در صورت رضایت زوجه جایز میدانیم).
التنقیح فاضل مقداد: المراد بالتمکین التام هو طاعت‌ها لزوجها عند طلب مباشرت‌ها قبلاً و دبرا[4]
ایام حیض استثناء می‌شود، حالت روزه استثناء است، وطی در مسجد استثناء است.
محقق: فلو بذلت نفسها فی زمان دون زمان (من فقط شب اجابت می‌کنم) او مکانا دون آخر لم یحصل التمکین[5]
(بنده عرض می‌کنم شاید از ادله استفاده کرد که تبعض در تمکین حاصل شده و تبعض در نفقه هم معنا پیدا می‌کند و فی کلام المحقق اشکال)
تفصیل الشریعه صفحه 573: لاتسقط نفقتها بعدم تمکینه من نفسها لعذر شرعی او عقلی من حیض او احرام او اعتکاف واجب (با اجازه شوهر نذر اعتکاف کند و بر وی واجب شود) او مرض او غیر ذلک (مرض عذر شرعی هم هست چون مریضی عذر از ناحیه شارع است مثل طهارت مائی و وضو و یا عدم وجوب روزه) و کذا لاتسقط اذا سافرت باذن الزوج (و غیر ممکنه در این صورت نیز محسوب نمی‌شود) و کذا لو سافرت فی واجب المضیق کالحج الواجب بغیر اذنه بل مع منعه و نهیه (حج واجب به همسر ربطی ندارد) بخلاف ما لو سافرت بغیر اذنه فی مندوب او مباح (سفر مندوب یا مباح بدون اجازه شوهر وی را از حالت ممک
نه خارج می‌سازد ) بل الامر کذلک لو خرجت من بیته بغیر اذنه و لو لغیر سفر لتحقق النشوز المسقط لها.[6]
