درس خارج فقه استاد سید محسن حسینی‌فقیه

موضوع: فقه خانواده / نفقه / بررسی شروط وجوب نفقه / بررسی شروط وجوب نفقه / بررسی ماهیت و مقدار نفقه

حدود و مقادیر نفقه

کلام ما در این بود که یکی از واجبات بر ذمه زوج نفقه است و عرض شد نفقه زوجه دو شرط دارد اولاً دوام عقد و ثانیاً تمکین زوجه است و گفتیم زوجه اگر تمکین نکرد ناشزه است حال قبل از بحث نشوز بیان کردیم نفقه به چه گفته می‌شود.

علامه در قواعد نفقه را به هشت چیز تعلق دادند و و مرحوم صاحب جواهر فرمودند: مدار اگر بذل جمیع ما یحتاج باشد اختصاص به هشت مورد جایز نیست چون شامل موارد پزشکی هم می‌شود و اگر مدار طعام و لباس و مسکن است مواردی اضافی است و اگر مدار معاشرت بر معروف است هشت مورد کم است لذا باید همه این موارد را به عادت حواله دهیم بر اینکه نفقه از جهت زوجیت عادتاً چیست نه از جهت حب زوج نسبت به زوجه البته عادت عرفی که منشأ زوجیت دارد.

پس شمارش نکنیم بلکه احاله به عرف کنیم و عرف وظائف از باب زوجیت را چقدر می‌داند.

مثلاً عرف الان این است که ماشین باشد که خانم مهمانی و منزل والدین می‌رود و تفریح می‌رود و شأن او نیست که منتظر ماشین باشد و به فراخور گذشت زمان موارد عرفی هم فرق می‌کند.

مقتضای ادله

یکی از روایات صحیحه فضیل است

[۲۷۷۱۴] ۱ ـ محمد بن علی بن الحسین بإسناده، عن ربعی بن عبدالله والفضیل بن یسار جمیعاً، عن أبی عبدالله علیه‌السلام فی قوله تعالی: ﴿ومن قدر علیه رزقه فلینفق مما آتاه الله ﴾[1] قال: إن أنفق علیها ما یقیم ظهرها مع کسوة وإلا فرق بینهما.[2]

شیخ صدوق از ربعی و فضیل بن یسار (سند شیخ تا ربعی و فضیل رسیده است) حضرت صادق درباره این آیه شریفه فرمودند: کسی اگر روزی‌اش تنگ شود از همان مقدار که خدا داده پرداخت کند فرمودند: اگر نفقه بدهد آنچه که سلامت زوجه را حفظ کند، و لباس هم باشد و اگر نشد تفرقه بین اینها داده شود.

ورواه الشیخ بإسناده عن أحمد بن محمد بن عیسی، وعن محمد بن سنان، عن حماد بن عثمان وخلف بن حماد، عن ربعی بن عبدالله والفضیل بن یسار، مثله إلا أنه قال: ما یقیم صلب‌ها

این روایت را شیخ طوسی هم با سند به احمد بن محمد بن عیسی از محمد بن سنان از حماد بن عثمان و از خلف بن حماد از ربعی بن عبدالله و فضیل بن یسار و حضرت به جای ظهرها، صلب‌ها در آن روایت بیان شده است.

سند محمد بن علی بن حسین سند دارند از ربعی و فضیل، مرحوم صدوق به ربعی مشکلی ندارد و خود ربعی و فضیل بن یسار ثقه هستند و سند شیخ به احمد بن محمد بن عیسی هم صحیح است محمد بن سنان را ما ثقه دانستیم و حماد از اصحاب اجماع است و سند این دو روایت مشکلی ندارد.

یقیم ظهرها: آنچه خانم را حفظ کند و سالم بماند. مسکن در این روایت نیامده است. زنها متفاوت هستند نفقه خانمی که از خانواده خاص است با خانمی که از خانواده معمولی است.

روایت دوم:

[۲۷۷۲۷] ۱ ـ محمد بن یعقوب، عن عدة من أصحابنا، عن أحمد بن أبی عبدالله، عن محمد بن عیسی، عمن حدثه، عن شهاب بن عبد ربه قال: قلت لابی عبدالله علیه‌السلام : ما حق المرأة علی زوجها؟ قال: یسد جوعتها ویستر عورت‌ها ولایقبح لها وجها فإذا فعل ذلک فقد والله أدی إلیها حق‌ها، قلت: فالدهن، قال: غبا یوم ویوم لا، قلت: فاللحم، قال: فی کل ثلاثة فیکون فی الشهر عشر مرآت لا أکثر من ذلک، والصبغ فی کل ستة أشهر ویکسوها فی کل سنه أربعة أثواب: ثوبین للشتاء وثوبین للصیف، ولا ینبغی أن یقفر بیته من ثلاثة أشیاء: دهن الرأس والخل والزیت ویقوتهن بالمد فإنی أقوت به نفسی ولیقدر لکل انسان منهم قوته، فإن شاء أکله وإن شاء وهبه وإن شاء تصدق به، ولا تکون فاکهة عامة إلا أطعم عیاله منها ولا یدع أن یکون للعبد عندهم فضل فی الطعام أن (یسنا لهم) فی ذلک شیء ما لم (یسناه لهم) فی سائر الایام.[3]

روایت عمن حدثه مرسله است اما همین روایت را شیخ طوسی با سند خودشان نقل کردند.

ورواه الشیخ بإسناده عن محمد بن الحسن الصفار، عن إبراهیم بن هاشم، عن نوح بن شعیب، عن شهاب بن عبد ربه، نحوه

از محمد بن حسن صفار از ابراهیم بن هاشم (پدر علی بن ابراهیم) و سند شیخ به صاحب بصائر الدرجات صحیح است، نوح بن شعیب هم با شهاب صحیح هستند.

راوی می‌گوید: به امام صادق عرض کردم حق زن بر شوهر چیست؟

فرمودند: گرسنگی او را برطرف کند و همسر را اطعام کند، و لباسی بدهد (چون تمام بدن زن عورت است) که او را بپوشاند، بد اخلاقی با همسر زوجه نکند، و اگر این کار را انجام دهد حق همسر را تأدیه کرده است، راوی می‌گوید: روغن چه؟ حضرت فرمودند: روز در میان بدهد و و لوازمی که نیاز دارد خانم روغن مالی کند (نوعی از آرایش بوده و برای حفظ سلامت پوست و مو به کار می‌برده است) امام حسین علیه السلام در رثاء برادرشان امام حسن فرمودند:

ءأدهن رأسی أم تطیب مجالسی ورأسک معفور وأنت سلیب[4]

در حالی که شما زیر خاک هستید سرم را روغن بمالم و محاسنم را خوشبو کنم؟

نه اینکه دهن برای روغن غذا باشد چون حضرت فرمودند گرسنگی را بر طرف کنند، راوی پرسید گوشت چی؟ (البته ممکن است دهن خوراکی هم باشد و روغن حیوانی هم تهیه‌اش لازم است یا نه؟) حضرت فرمودند هر سه روز یک بار گوشت بدهد، و در ماه ده بار گوشت بخورید و رنگ هر شش ماه یکبار و در عرف الان لوازم آرایشی است و او را در هر سال چهار دست لباس بپوشاند و یک لباس داخل و خارج که مجموعاً هشت دست می‌باشد و اگر زوجه‌ای شأنش بیشتر است باید فراخور شأنش بیشتر تهیه کرد.

و ما عرض کردیم اصطلاحاً چهار فصل باشد و خانه خانم از سه چیز خالی نباشد، روغن سر و سرکه و روغن خوراکی و به اندازه مد 750 گرم بدهد (برخی هم 900 گرم گفتند) و من با این مقدار قوت تأمین می‌شود و هر انسانی قوت او در نظر گرفته شود و اگر خواست می‌خورد و اگر خواست هبه می‌کند و اگر خواست صدقه می‌دهد و نفقه میوه عمومی نیست مگر اینکه زنش از آن بخورد مثل پرتقال در این فصل و از میوه‌های عمومی هم تهیه کند، و نکند بر اینکه عبدی که نزد آنهاست فضل در طعام بدهد و در عیدها غذا را بیشتر تأمین کند همچنان که در سفر دستور آمده بیشتر ریخت و پاش کند و در عید شیرینی و این موارد تهیه کند. و بالا ببرد برای خانواده چیزی که در باقی ایام تهیه نمی‌شود. پس از این روایت برداشت می‌شود اولاً غذا و لباس و برخورد مناسب و گوشت، رنگ هر شش ماه یکبار و لباس در هر سال چهار دست لباس و دهن و زیت و خل و فاکهه به مقدار نیاز تهیه کند و هر دو سه روزی یکبار (المومن یاکل بشهوة عیاله، برخی پدرها از غذایی خوششان نمی‌آید بقیه هم محروم می‌کنند، لااقل اگر پیتزا دوست ندارد وسائلش را بگیرد در خانه درست کنند) میوه هم همینطور آقایی که انجیر دوست ندارد برای میل خانواده بگیرد.