درس خارج فقه استاد سید محسن حسینی‌فقیه

موضوع: حجاب بانوان / بررسی محدوده حجاب بانوان / حکم پوشش زن نسبت به زن و پوشش مرد نسبت به مرد

وارد این بحث شدیم که زن از زن و مرد از مرد باید عورة خود را بپوشانند. چه مقدار از پوشش بدن زن در مقابل هم جنس و مرد نامحرم لازم است (البته حساب زن و شوهر جداست). بحث ما در مورد پوشش زن نسبت به زن و پوشش مرد نسبت به مرد است. کلام در این است که زن از زن چقدر باید بدن را بپوشاند.

معمولاً فقها در چند کتاب در این مورد بحث می‌کنند. مثل کتاب الصلوه، کتاب النکاح و کتاب در بحث احکام تَخَلّی. چون وقتی می‌گویند در هنگام تخلی پوشاندن عورة لازم است، منظور این است که از چه کسی و از چه چیزی لازم است (از ناظر). در بحث تخلی، عورة را باید از همه (چه زن و چه مرد) پوشاند. در بحث کتاب النکاح ماسِوای عورة را باید از هم جنس پوشاند. پس این دو بحث مکمل هم می‌شوند. عورة را باید از همه پوشاند، ولی پوشاندنش ماسوای عورة از جنس موافق لازم نیست.

سؤال: عورة چیست؟ ما ابتدا اشاره می‌کنیم که عورة به چه چیزی گفته می‌شود. لغت، فهم فقها، عرف عقلا و روایات عورة را به یک چیز معنا کرده‌اند. عورة در مرد قُبُل (آلت تناسلی)، بیضه‌ها و دُبُر است. عورة در زن پشت و جلو است. اینکه همه‌ی بدن زن عورة است، مربوط به زمانی است که در مقابل مرد نامحرم قرار بگیرد نه در مقابل هم جنس.

در مورد این بحث 3 اصطلاح داریم: فَرج، عورة و سَوأه. این 3 اصطلاح از الفاظ مترادف هستند. یعنی چیزی که طبع بشر از اظهارش حیا، امتناع و اِبا می‌کند. مثلاً بچه وقتی ممیّز می‌شود، پشت و جلوی خود را می‌پوشاند و از اینکه پشت و جلوی خود را کسی ببیند، حیا می‌کند. طبیعت بشر این است و اصطلاحاً به آن عورة می‌گویند. حضرت آدم و حضرت حوا هم به مجرد اینکه سوأه آنها آشکار شد، به سرعت با برگ جلو و پشت خود را پوشاندند.

سؤال: قدر متیقن عورة چیست؟ آن مقداری که یقینی است. مقدار یقینی عورة در زن جلو و پشت و در مرد جلو، پشت و بیضه‌ها هستند.

اما بعضی‌ها می‌گویند عورة مازاد بر این مقدار است و دلیلی که آورده‌اند، 3 روایت است.

روایت اول از صاحب وسائل در کتاب وسائل جلد 21 حدیث 7 باب 44 متعرض این روایت شده‌اند. در این روایت ایشان می‌فرمایند اگر کسی أمه‌ای داشته باشد و او را به تزویج عبد خود یا اجنبی درآورد، وِطی با این أمه برای مولا جایز نیست. چون زن دیگری (چه عبد و چه غیر) شده است و دیگر حقّ نگاه کردن به عورة او را ندارد.

در این روایت ناف و زانو عورة زن را بیشتر از قدر متیقنی که گفتیم (فقط قبل و دبر زن) معنا کرده است، یعنی دایره آن گسترده‌تر شده است و حضرت می‌فرمایند هم از قسمت ارتفاع و هم از قسمت پایین به حدود زانو رسیده است.

روایت دوم از بشیر نَبّال در وسائل در کتاب الطهاره جلد 2 باب 5 صفحه 35 می‌فرمایند از امام باقر(علیه‌السلام) سؤال کردم عورة در حمام چه حکمی دارد؟ حضرت یک لُنگ دور بدنشان پیچیدند و تا حدود زانو و ناف را پوشاندند و به من هم فرمود تو هم همین کار را بکن، یعنی باید بین ناف تا زانو را پوشاند.

لذا پوشش واجب عورتی از ناف تا زانو است. روایت سوم از صاحب وسائل در خصال کتاب الصلوه جلد 5 حدیث 3 باب 10 صفحه 23 می‌فرمایند اگر مرد خودش را برهنه و عریان کند، شیطان به او نگاه و در او طمع می‌کند، پس خودتان را بپوشانید. لذا دستور این است که لختِ مطلق نباشید و اگر هم به حمام می‌رود و ضرورت پیش می‌آید که تمام لباس‌هایش را درآورد، ذکر بگوید وگرنه شیطان به او طمع می‌کند.

مثلاً در ایام احرام اگر می‌خواهد دامن لباس را جمع کند، نباید از زانو بالاتر برود، پس مشخص می‌شود که از زانو نباید بالاتر برویم. از این 3 روایت بعضی‌ها خواستند استفاده کنند که عورة مازاد بر این مقدار است. پس هم در مورد مرأه و هم در مورد رَجُل روایاتی هستند که بین ناف تا زانو استفاده می‌شود.

در مقام پاسخ می‌گوییم که اولاً این روایات از نظر سند مشکل دارند. دوماً این روایات در نقطه‌ی مقابل خودش هم روایات معارض دارد که البته روایات معارض آنها هم ضعیف هستند. یعنی هم روایاتی که بیشتر از مقدار معمول را می‌گویند و هم روایات معارضشان ضعف دارند. مثل مرسله‌ی صدوق از امام صادق(علیهالسلام) در وسائل جلد 2 صفحه 35 می‌فرمایند زانو جزء عورة نیست. اگر عورة را با نوره بپوشاند، خودش سَتر حساب می‌شود یا مرسله‌ی ابی یحیی واسطی از امام کاظم(علیه‌السلام) در وسائل جلد 2 صفحه 35 و یا مرسله‌ی مرحوم کلینی.

تا اینجا مشخص شد که ماسِوای عورة زن و مرد نیاز به دلیل دارد.