درس خارج فقه استاد سید محسن حسینی‌فقیه
99/11/05
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: حجاب بانوان / بررسی محدوده حجاب بانوان / حکم نگاه کردن مرد به محاسن زنی که قصد ازدواج با او را دارد
سخن به بحثِ بسیار محلِ ابتلایی منتهی شد که اگر مردی قصد ازدواج با زنی را دارد، آیا می‌تواند به بدن آن زن نگاه کند یا خیر؟ مثلاً مو، صورت، مچ دست و اندام او را از روی لباس ببیند. محدوده‌ی دقیقش چقدر است؟ آیا باید با قصد تلذذ یا بدون قصد تلذذ باشد؟ ممکن است آن لحظه قصد تلذذ نداشته باشد، اما خوف وقوع در فتنه برایش باشد یا باید خوف وقوع در فتنه هم نباشد؟
صاحب جواهر می‌فرمایند اصلِ اینکه جواز نظر به این مرأه هست و تفاوت‌هایی با سایر زن‌ها برای بحث نگاه کردن دارد، مفروغ عنه است و صاحب جواهر در کتاب نکاح می‌فرمایند آن لواحق 3تاست. نگاه به صورت و دست تا مچ زنی که می‌خواهد با او ازدواج کند، خلافی در این مورد بین مسلمانان نیست.
البته در اصلِ نگاه کردنش بعضی‌ها اختلاف داشتند، اما نسبت به این زن این مقدار نگاه کردن مفروغ عنه است. در مورد این بحث وارد روایات شدیم که اولین روایت، صحیحه محمدبن مسلم بود با سند کاملاً درست. در این روایت تعبیر کردند که آیا می‌تواند به نحو کلی نگاه کند؟ چون می‌خواهد یک عمر با او زندگی کند.
روایت هِشام، حمّاد و بُختُری از امام صادق(علیه‌السلام) بود که وجه و معاصم را فرمود. روایت سوم شَعر (مو) بود. روایت چهارم روایت غیاث‌بن ابراهیم بود. محاسن جاهایی که محور زینت است.
به تعبیر دیگر می‌گویند ازدواج برای مرد یک معامله (مُستام) است. یعنی در واقع سرمایه‌ی عمرش را معامله می‌کند و به تعبیر دیگر می‌خواهد مادر یا پدر فرزندانش شود. روایت بعدی در این زمینه، روایت حسن‌بن سریع از امام صادق(علیه‌السلام) است. بعضی‌ها از این روایت تعبیر به صحیحه کرده‌اند. آیت‌الله خویی می‌فرمایند درست است که بعضی‌ها از این روایت تعبیر به صحیحه کردند، اما به نظر ما اینطور نیست، چون ابن داود و علامه در رجالشان و مَنهَجُ المقالِ میرزای استرآبادی می‌گویند نجاشی، حسن‌بن سریع را توثیق کرده است. ولی مرحوم تفرشی در نقدالرجال می‌فرمایند در کلمات نجاشی توثیقی نسبت به ایشان نمی‌بینیم و جالب این است که آیت‌الله خویی می‌فرمایند تفرشی 4 نسخه از کتاب نجاشی هم داشته و در هیچ کدام از این نُسَخ توثیقش نسبت به حسن‌بن سریع نبوده است. ایشان می‌فرمایند ما هم که به نسخه صحیحه مراجعه کردیم، ندیدیم، لذا وثاقت حسن‌بن سریع برای ما ثابت نشد.
در بعضی از تعابیر خَلقِها (خلقتش) آمده مثل کافی و در بعضی از تعابیر خلفِها آمده یعنی به پشتش نگاه کند و اندامش را برانداز کند. مرحوم صاحب جواهر این روایات را پشت سر هم آورده‌اند.
روایت دیگر صحیحه یونس‌بن یعقوب حدیث 11 می‌فرمایند اراده، آخرین اجزاء علت تامّه است. یعنی به مرحله‌ی اراده رسیده است. نه اینکه فکر می‌کند که انجام دهد یا خیر، بلکه همه‌ی مراحل گذشته است. در این صورت آیا می‌تواند به او نگاه کند؟ حضرت فرمود بله و لباس‌هایی که می‌پوشد، نسبت به قبل نازک‌تر باشد.
روایت بعدی حدیث 10 که سندش محذوری ندارد و این روایت را تعبیر به صحیحه‌ی یونس‌بن یعقوب کرده‌اند. حضرت می‌فرمایند آن دختر باید اِحتجاز کند، یعنی برهنه نباشد و چادر یا پوشش خودش را داشته باشد و زن باید بنشیند و بعد مرد وارد شود و نگاه کند. آیا می‌تواند بایستد تا مرد نگاه کند؟ بله و در مقابلش راه هم برود.
روایت بعدی حدیث 13 از مرحوم رضی چیزهایی است که از طرف پیغمبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) مجاز بوده‌اند. روایت بعدی روایت مُرسَله‌ی فضل حدیث 5 از مرحوم کلینی است.
آیت‌الله خویی می‌فرمایند از مجموعه‌ی این روایات استفاده می‌کنیم که جواز نظر به وجه، کفین و شعر زمانی است که اراده می‌کند. در اینجا محاسن (یعنی جاهایی که در انتخاب تأثیرگذار است) نیامده، یعنی اشکال ندارد که اندامش را از روی لباس نگاه کند.
سؤال: جمع این روایات با هم چگونه می‌شود؟ چون مرحوم علامه بر خلاف آیت‌الله خویی می‌فرمایند جواز نظر فقط به وجه و کفین. لذا وقتی صاحب جواهر می‌فرمایند در بین مسلمانان اجماع داریم، چون نسبت به وجه و کفین کسی استثنا قائل نشده، یعنی وجه و کفین را نسبت به آن زن (برای ازدواج) استثنا کرده‌اند.
