درس خارج فقه استاد سید محسن حسینی‌فقیه

موضوع: حجاب بانوان / بررسی محدوده حجاب بانوان / حکم نگاه مرد و زن به بدن محرم خود

مرد و زن به کدام اعضاء و به چه مقدار از بدن محرم خود بدون تلذذ و ریبه می‌توانند نگاه کنند؟

صاحب عروه در کتاب عروه مسئله‌ی 32 به این مورد متعرض شده‌اند که هم نظر مرد به زن محرم و هم نظر زن به مرد جایز است به شرطی که عورة نگاه نشود و تلذذ و ریبه‌ای در کار نباشد. در این مورد 3 دلیل داریم که دلیل اول، قول اول و مشهور بود که اظهار مواضع زینت ملازم با جواز نظر به آنهاست.

دلیل دوم که آیت‌الله خویی به آن تمسک کرده، سیره قطعیه متصله از زمان پیغمبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) تا عصر حاضر است. چون معهود نیست که زن‌ها از اولاد، آبا، إخوان و سایر محارمشان تحجب داشته باشند و در قبال این افراد نوع پوشش آنها معمولی بوده است. البته در آن زمان زن‌ها عادت نداشتند در مقابل بچه‌های خود با لباسی باشند که فقط عورتشان را پوشش دهد.

البته سیره دلیل لبّی است و دلیل لبی اجماع دارد، به علاوه آن پوششی که معمولاً در مقابل پدر، برادر، عمه، دایی، پدربزرگ و غیره داشتند، پوشش معمولی بوده است. یعنی از این سیره‌ای که آیت‌الله خویی می‌فرمایند، نمی‌توانیم دقیقاً برای دایره حکمی که محل کلام است و ما أدل عورتین جایز است، استفاده کنیم. می‌توانیم در این مورد استفاده کنیم که به اندازه زن‌های دیگر لازم نیست و متعارف آن جایز است. چون هیچ زنی در مقابل فرزند خود با لباسی که فقط عورتش را بپوشاند، ظاهر نمی‌شده است.

به نظر می‌رسد فرمایش آیت‌الله خویی قابل تأمل است. دلیل سوم معتبره سکونی است در وسائل جلد 20 باب 104 حدیث 7 در مورد زن‌ها و موهای آنها مثل مادر، خواهر و دختر. این روایت از نظر سند مشکل ندارد چون سند شیخ صدوق به سکونی محذوری ندارد إلا خود سکونی که چون ثقه است، لذا روایت از این حیث اشکال ندارد.

این روایت فقط بحث مو و فقط 3 تا محرم (مادر، خواهر و دختر) را متعرض شده، ولی عمه و خاله را متعرض نشده است.

آیت‌الله خویی می‌فرمایند بین مو و سایر اعضاء جسد، کسی قائل به فصل و تفکیک نیست که بگوید فقط مو.

دلیل چهارم که دلیل مهمی است، ادله‌ای هستند که آیت‌الله خویی می‌فرمایند در جواز تغسیل رجل، زن‌هایی که ازدواج با آنها برای انسان حرام است (محرم‌های نسبی، سببی و رضاعی) متزافره هستند، با فرض اینکه مماثل نباشد.

ایشان می‌فرمایند چون لازمه غسل عادتاً نظر به بدن است، ولو از روی لباس هم بخواهد غسل بدهد، باز هم علی‌القاعده نگاهش به بدن می‌افتد، پس با توجه به این اخبار دلالتش بر مدعای ما ثابت و واضح می‌شود. لذا این حکم قطعی و خلافی در آن نشده است.

بعضی‌ها می‌گویند پستان زن وقتی شیر می‌دهد، محرم نباید به آن نگاه کند. دلیل پنجم روایات مربوط به غسل میت است. روایت مرحوم کلینی در وسائل الشیعه جلد 2 باب 20 حدیث اول و سند این روایت درست است. مردی با زنش به سفر می‌رود و زن فوت می‌کند، آیا می‌تواند زنش را غسل دهد؟

باید روی عورتش پارچه بیندازد. در انتهای این روایت می‌گوید عن منصور و در اینجا منصور بین دو نفر مشترک است، یکی منصوربن حاضم که شخصیت بزرگ و مهمی است و حدود 360 روایت از او نقل شده و دیگری منصور بدون ابن حاضم که در 93 روایت آمده است. منصوربن حاضم از اصحاب امام صادق(علیه‌السلام) و امام کاظم(علیه‌السلام) و دارای کتاب بوده است. اما منصور دوم ثقه نبوده است. از خود این روایت استفاده جواز می‌شود، ولو بحث سفر و ضرورت باشد.

پس حضرت دایره محرمیت و جواز نظر را بیان می‌کند. دلیل ششم روایتی است که حلبی در وسائل الشیعه باب 20 حدیث 3 نقل می‌کند و سند این روایت مشکل ندارد. در این روایت ارتکاذ متشرعه این بوده که تا وقتی مماثل (هم جنس) باشد، نوبت به غیر مماثل (غیر هم جنس) نمی‌رسد. در این روایت مرد از دنیا رفته و حضرت می‌فرمایند همسر یا محارمش او را غسل دهد و بقیه زن‌ها آب را روی بدن او بریزند.

مورد این روایت فرض ضرورت است و جایی است که مماثل وجود ندارد. این روایت اطلاق دارد و نمی‌گوید از روی لباس غسل دهد. بنابراین زن محرم، می‌تواند بدن مرد محرم را ببیند و حتی به آن دست بکشد.