درس خارج فقه استاد سید محسن حسینی‌فقیه

موضوع: فقه شعائر / بررسی مصادیق شعائر / تقیّه / موارد تقیه حرام

محضر مبارک امام عصر و شما بزرگواران سالروز ولادت حضرت فاطمه سلام الله علیها تبریک و تهنیت عرض می‌کنم.

صحبت در بحث تقیه به اینجا رسید که در اظهار کلمه کفر و برائت تقیه جایز است؟

روایاتی عرض شد که جواز چنین تقیه‌ای استفاده می‌شود.

روایات مجوزه

روایتی از تفسیر عیاشی (تفسیر عیاشی در نظر ما نهایتاً موید است و مرسل است)

74- عن أبی بکر قال قلت لأبی عبد الله ع: و ما الحروریه إنا قد کنا و هم متتابعین فهم الیوم فی دورنا، أ رأیت إن أخذونا بالإیمان قال: فرخص لی فی الحلف لهم بالعتاق و الطلاق، فقال بعضنا: مد الرقاب أحب إلیک أم البراءة من علی فقال: الرخصة أحب إلی أ ما سمعت قول الله فی عمار «﴿إِلَّا مَنْ أُکرِهَ وَ قَلْبُهُ مُطْمَئِنٌّ بِالْإِیمانِ﴾[1] .[2]

ظاهراً مراد حضرت تخییر است ولی حضرت در این حدیث هیچکدام را مقدم نمی‌کنند و در مقام بیان ترجیح نیستند.

تشبیه به عمار هم از جهت اصل رخصت داشتن است و طرف تقیه را انتخاب کرد و تشبیه در ترجیح تبری نیست. مورد آیه هم کفر است که با تبری تفاوت دارد.

در مقام جمع بین اخبار عرض می‌کنیم از این روایت استفاده برائت نمی‌شود. اگرچه متن روایت برائت است ولی ظهور در جواز تبری از امیر المومنین هم برای بنده ندارد.

روایت دوم از تفسیر عیاشی

76- عن عبد الله بن عجلان عن أبی عبد الله ع قال سألته فقلت له: إن الضحاک قد ظهر بالکوفة و یوشک أن تدعی إلی البراءة- من علی فکیف نصنع قال: فابرأ منه، قال: قلت له أی شی‌ء أحب إلیک قال: إن یمضون علی ما مضی علیه عمار بن یاسر أخذ بمکة فقالوا له: ابرأ من رسول الله ص فبرأ منه، فأنزل الله عذره «﴿إِلَّا مَنْ أُکرِهَ وَ قَلْبُهُ مُطْمَئِنٌّ بِالْإِیمانِ﴾[3]

این حدیث تصریح بر جواز است و ترجیح را حضرت بر جواز برائت می‌دهند. و به قرینه این روایت، روایت قبل را نیز حمل بر برائت می‌کنیم.

آِیت الله مکارم

ظهور در وجوب تبری دارد اما خیر اینجا یقیناً وجوب نیست چون امر عقیب توهم حظر یا حظر است و دال بر وجوب نیست و حداکثر دال بر اباحه است. اما دال بر مجرد رخصت کما قال آیت الله مکارم نیست،[4] بلکه ترجیح جانب جواز تبری است.

روایت سوم از احتجاج مرحوم طبرسی (کتاب مهمی که نزد اهل علم مغفول عنه است)

وَ آمُرُک أَنْ تَسْتَعْمِلَ التَّقِیةَ فِی دِینِک فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یقُولُ- لا یتَّخِذِ الْمُؤْمِنُونَ الْکافِرِینَ أَوْلِیاءَ مِنْ دُونِ الْمُؤْمِنِینَ وَ مَنْ یفْعَلْ ذلِک فَلَیسَ مِنَ اللَّهِ فِی شَی‌ءٍ إِلَّا أَنْ تَتَّقُوا مِنْهُمْ تُقاة وَ قَدْ أَذِنْتُ لَک فِی تَفْضِیلِ أَعْدَائِنَا إِنْ لَجَّأَک الْخَوْفُ إِلَیهِ وَ فِی إِظْهَارِ الْبَرَاءَةِ مِنَّا إِنْ حَمَّلَک الْوَجَلُ عَلَیهِ وَ فِی تَرْک الصَّلَوَاتِ الْمَکتُوبَاتِ إِنْ خَشِیتَ عَلَی حُشَاشَتِک الْآفَاتِ وَ الْعَاهَاتِ فَإِنَّ تَفْضِیلَک أَعْدَاءَنَا عَلَینَا عِنْدَ خَوْفِک لَا ینْفَعُهُمْ وَ لَا یضُرُّنَا وَ إِنَّ إِظْهَارَک بَرَاءَتَک مِنَّا عِنْدَ تَقِیتِک لَا یقْدَحُ فِینَا وَ لَا ینْقُصُنَا وَ لَئِنْ تَبَرَّأْتَ مِنَّا سَاعَةً بِلِسَانِک وَ أَنْتَ مُوَالٍ لَنَا بِجَنَانِک لِتُبْقِی عَلَی نَفْسِک روح‌ها الَّتِی بِهَا قِوَامُهَا وَ مَالَهَا الَّذِی بِهِ قِیامُهَا وَ جَاهَهَا الَّذِی بِهِ تَمَاسُکهَا وَ تَصُونَ مَنْ عُرِفَ بِذَلِک وَ عَرَفْتَ بِهِ مِنْ أَوْلِیائِنَا وَ إِخْوَانِنَا مِنْ بَعْدِ ذَلِک بِشُهُورٍ وَ سِنِینَ- إِلَی أَنْ یفَرِّجَ اللَّهُ تِلْک الْکرْبَةَ وَ تَزُولَ بِهِ تِلْک الْغُمَّةُ فَإِنَّ ذَلِک أَفْضَلُ مِنْ أَنْ تَتَعَرَّضَ لِلْهَلَاک وَ تَنْقَطِعَ بِهِ عَنْ عَمَلِ الدِّینِ وَ صَلَاحِ إِخْوَانِک الْمُؤْمِنِینَ وَ إِیاک ثُمَّ إِیاک أَنْ تَتْرُک التَّقِیةَ الَّتِی أَمَرْتُک بِهَا فَإِنَّک شَائِطٌ بِدَمِک وَ دَمِ إِخْوَانِک مُعَرِّضٌ لِنِعْمَتِک وَ نِعَمِهِمْ عَلَی الزَّوَالِ مُذِلٌّ لَک وَ لَهُمْ فِی أَیدِی أَعْدَاءِ دِینِ اللَّهِ وَ قَدْ أَمَرَک اللَّهُ بِإِعْزَازِهِمْ فَإِنَّک إِنْ خَالَفْتَ وَصِیتِی کانَ ضَرَرُک عَلَی نَفْسِک وَ إِخْوَانِک أَشَدَّ مِنْ ضَرَرِ الْمُنَاصِبِ لَنَا الْکافِرِ بِنَا.[5]

ماده امر هم ظهور در وجوب دارد (آمرک). ولی در ادامه حضرت از کلمه اذنت لک استفاده می‌کنند که ترجیح تبری استفاده نمی‌شود بلکه جواز استفاده می‌شود.

ساعت در لسان روایات 60 دقیقه نبوده است.