درس خارج اصول استاد سید محسن حسینی‌فقیه

موضوع: استصحاب / تنبیهات استصحاب / تنبیه دهم - استصحاب حادثین (دیدگاه آیه الله سیستانی)

صورت سوم از صور ثلاثه، که مرتبط با صور بیان شده در جلسات قبل است.

در استصحاب حادثین یا هر دو مجهولی التاریخ بودند، و یا یکی از آنها معلوم التاریخ است و دیگری مجهول، در این دو مورد مرحوم شیخ فرمودند استصحاب جاری است، ولی برخی مثل محقق عراقی و مرحوم آیت الله حکیم در حقایق الاصول استصحاب را جاری نمی‌دانند؛ بخاطر وجود اشکال؛ کار استصحاب استمرار شیء سابق است در زمان لاحق چه آن شیء وجودی باشد چه عدمی پس در استصحاب اگر مقارنت زمانی دو شیء بود، از حیطه کاری استصحاب نیست، بله اگر استمرار بوسیله استصحاب اثبات شد و لازمه اش اجتماع با دیگری بود صحیح است و اصل مثبت هم نیست؛ چون این اثر مستصحب نیست، بلکه اثر استصحاب است و این اثر مترتب میشود مثل استصحاب طهارت تا زمان نماز که نتیجه اش نماز مقارن با طهور است.

سپس بیان کردیم اگر شک در مقارنت از ناحیه شک در استمرار نبود، استصحاب استمرار را اثبات نمیکند و مقارنت ثابت نمیشود چون استصحاب فقط شک در استمرار را ثابت میکند.

صور مسأله

صورت اول

سپس حضرت آیت الله سیستانی در توضیح امر فوق سه صورت را مطرح کردند که صورت اول آن سه قید داشت: شک در اقتران امر عدمی یا وجودی با امر دیگر، و منشأ شک، شک در امتداد و استمرار نیست و مقرون با آن هم نیست: نمیدانم حیات زید مقارن با خسوف بوده است یا نه.

صورت دوم

صورت دوم هم این بود که شک در مقارنت ناشی از شک در امتداد شیء باشد، پس مقرون با شک در امتداد می‌باشد، شک در مقارنت ناشی از شک در امتداد است، پس شک در امتداد و مقارنت ملازمه دارند و امتداد به گونه ای است که قابل تعبد توسط شارع است و همین مقدار تعبد کافی در مقارنت است. مثل مصلی شک میکند طاهر است یا خیر؟ استصحاب طهارت می‌کند: شک در امتداد طهارت دارد، و این شک سبب شک در مقارنت طهارت با نماز نیز می‌باشد، و امتداد طهارت قابلیت تعبد دارد، و این تعبد در صحت مقارنت طهارت با نماز کافی است.

صورت سوم

شک در امتداد دو شیء داریم، و این شک مقرون با شک در امتداد یکی از دو شیء نیز می‌باشد، و شک در مقارنت بخاطر این است که نمی‌دانیم حادث دوم در کدامیک از دو زمان است، در ما نحن فیه هم شک داریم در تقارن عدم اسلام وارث و موت مورث که تقارن دارند یا نه و شک داریم در امتداد عدم اسلام وارث، اما شک در مقارنت عدم اسلام وارث تا جمعه یا شنبه، با موت مورث ناشی از شک امتداد عدم اسلام نیست، بلکه منشأ آن اشتباه امر خارجی است که موت مورث باشد، نمیدانیم موت مورث جمعه بوده یا شنبه.

بیان استاد: این شبیه صورت قبل نشد، شک در امتداد نشد، در جواب میتوان گفت شک در امتداد نسبت به موت مورث است.

اذ الاستصحاب یقتضی استمرار عدم اسلام فی وعاء الشک، ان ترتب الاثر الشرعی علیه و وعاء الشک انما هو الزمان الثانی یوم الجمعه و لیس وعاء الشک هو الزمان الثالث و هو یوم السبت اذ فی یوم السبت نعلم بتحقق کلا الامرین من الاسلام و الموت فظهر مما ذکرنا ان الاستصحاب غیر جار فی المقام

بیان استاد: در حالی که اثر شرعی بر موت مورث بار می‌شود، و این مقدار از عبارت آیت الله سیستانی نارسا است و شاید مطلب درست بیان نشده، در صورت سوم شک در مقارنت دو شیء است و مقرون به شک در امتداد دو شیء است اما استصحاب موجب اثبات مقارنت نمیشود، در حالی که صورت دوم استصحاب مقارنت را تعبدا انجام می‌داد. به نظر بنده در مثال کمی جابجایی صورت گرفته و الا اصل مطلب صحیح است.

گویا در لسان دلیل آمده است که ان مات المورث و کان وارثه مسلما فیرث: پس اثر شرعی بر موت مورث است نه اسلام وارث.

شک در استمرار، مقارنت را در صورت دوم ثابت می‌کند، در صورت سوم مقارنت را ثابت نمی‌کند و این بخاطر جهل به تاریخ موت مورث است.

بیان استاد: ظاهراً خلط در مثال شده چون موت مورث معلوم بوده.

آیت الله سیستانی می‌فرمایند این تقریب عدم جریان استصحاب در مجهول التاریخ بود.

پاسخی به تقریب فوق: اینکه عملکرد استصحاب امتداد است، ثابت است، و استصحاب مقارنت دو شیء را ثابت نمی‌کند، اما آن امتدادی که استصحاب در صدد جریانش است، یا ازمنه تفصیلیه است، یا ازمنه اجمالیه است، مراد ما از ازمنه اجمالیه، علم اجمالی مصطلح نیست، بلکه مراد ما زمانی است که حادثی در آن واقع شده است، می‌باشد. این زمان اجمالی هم شامل ادله استصحاب می‌شود و استصحاب امتداد را تا ازمنه تفصیلیه و اجمالیه بیان می‌کند و چون ادله استصحاب زمان اجمالی را شامل می‌شود، مقارنت را ثابت میکند. چون اسلام وارث نمی‌دانیم دقیقا چه زمانی بوده ولی مقارنت ثابت می‌شود. فالحق مع الشیخ فی جریان استصحاب

به نظر بنده این تقریر درس آیت الله سیستانی ناقص است، چون بحث ایشان مجهولی التاریخ است ولی در امثله از معلوم التاریخ هم بحث میکنند ایشان می‌گویند استصحاب متکفل جهت امتداد هست، متکفل جهت مقارنت نیست اما امتدادی که استصحاب اثبات می‌کند گاهی زمان اجمالی است و گاهی تفصیلی است. استصحاب تا زمان اجمالی که موت مورث باشد عدم اسلام را جریان می‌دهد.

با این بیان مقارنت ثابت شد. منتهی مسیری که آیت الله خویی بیان کردند بهتر بود.