درس خارج اصول استاد سید محسن حسینی‌فقیه

موضوع: استصحاب / تنبیهات استصحاب / تنبیه دهم - استصحاب حادثین (بررسی فروع فقهی) - دیدگاه محقق نائینی

کلام در فروعی است که بزرگان در مسأله استصحاب حادثین بیان کردند، فرعی در صفحه ۲۳۲ مصباح الاصول چاپ موسوعه کتب آیت الله خویی مطرح شده:[1]

آب طاهر قلیلی وجود دارد، و این آب دو حالت بر آن عارض شده، یکی تتمیم کریت آب و دیگری ملاقات با نجاست است _ بنابر اینکه تتمیم کر باید حالت سابقه آن آب نیز پاک باشد_ اینجا سه صورت مشخص می‌شود.

گاهی هر دو مجهولی التاریخ هستند، گاهی تتمیم معلوم و گاهی ملاقات معلوم است.

سه قول عمده در مسأله وجود دارد:

طهارت کل در هر سه صورت، در حال مجهولی التاریخ بخاطر اینکه استصحاب طبق قول آخوند جاری نمیشود و طبق قول شیخ جاری می‌شود ولی تعارضا و تساقطا، و استصحاب عدم تتمیم کر و عدم ملاقات تا تتمیم کر تعارض می‌کنند، نوبت به اصل دیگری می‌رسد که قاعده طهارت است، شک در نجاست بخاطر احتمال ملاقات قبل از کریت است.

اما اگر علم‌به تاریخ یکی از آنها داشته باشیم، طبق مبنای ما در معلوم التاریخ و مجهول التاریخ در هر دو استصحاب جاری می‌شود و تعارض استصحاب ما را به قاعده طهارت می‌رساند.

نجاست کل: محقق نائینی می‌فرمایند در هر سه صورت حکم به نجاست داریم در صورت جهل به تاریخ هر دو: استصحاب عدم ملاقات تا زمان کریت جاری نمیشود، که اگر جاری میشد حکم به طهارت میکردیم؛ چون این استصحاب اثر شرعی ندارد و مستصحب باید اثر شرعی داشته باشد، چون حکم به طهارت وقتی است که کریت بر ملاقات سبقت بگیرد و لازمه عقلی آن اصل مثبت است.

اشکال: چرا ملاقات را قبل از کریت می‌دانید؟ همین که ملاقات تا کریت حاصل نشده کافی است.

پاسخ: در لسان دلیل اذا کان الماء قدر کر وارد شده است، اول باید کریت ثابت شود، استصحاب عدم ملاقات بر آن اثر کریت بار نمیشود چون اصل مثبت است.

استصحاب عدم کریت الی حین الملاقات جاری می‌شود؛ چون اگر استصحاب کریت وجود داشت مطابق با دلیل بود لکن چنین استصحاب نداریم و عدم کریت ثابت است و آب نجس است و به مفهوم دلیل تمسک میکنیم.

اما اگر یکی معلوم التاریخ باشد:

اگر علم به تاریخ ملاقات داریم و جهل به تاریخ کریت داریم؛ عدم ملاقات تا زمان کریت جاری نمیشود چون علم به تاریخ داریم بر خلاف مرحوم خویی، و استصحاب عدم کریت تا حین ملاقات جاری می‌شود و آب حین ملاقات کر نبوده است و آب نجس است.

اگر علم به تاریخ کریت داشته باشیم و جهل به تاریخ ملاقات نداشته باشیم؛ استصحاب عدم کریت جاری نمیشود چون تاریخ آن معلوم است، اما استصحاب عدم ملاقات هم جاری نمیشود؛ چون اگر جاری بدانیم به اصل مثبت بر میخوریم و جاری نمیشود.

ان قلت: هیچ استصحاب جاری نشد و قاعده طهارت محکّم است

قلت: قاعده طهارت نیز جاری نمیشود؛ اگر یک حکم الزامی داشتیم‌ و از آن حکم عنوانی وجودی استثنا شد، عرف احراز عنوان را لازم میداند و احراز عنوان جزء موضوع است، حال اگر عنوان احراز نشد، به حکم عام رجوع میکنیم.

مثال مبنای ایشان: اگر مولایی به عبد خودش بگوید: لا تأذن للدخول علی الا العالم

حکم الزامی: نهی و حرمت

عنوان وجودی: عالم

_ عرف احراز عنوان عالم را شرط میداند و عالم بودن دخیل در موضوع است « المحرز علمه » اذن ورود بدون اجازه را دارد.

اگر شک کردیم عالم است یا نه مشمول حکم عام نهی عدم ورود بدون اذن میشود.

و مثال ما از همین قبیل است؛ باید کریت را احراز کرد که بوسیله احتمال وجود ملاقات قبل از کریت این احراز صورت نمی‌گیرد، لسان دلیل وجوب اجتناب از آب ملاقی با نجس است مگر اینکه کر باشد و عرف موضوع عدم وجوب اجتناب احراز کریت است و اگر احراز نشد، حکم عام وجوب اجتناب باقی است.

چند فرع را محقق نائینی بر این فرع پایه گذاری می‌کنند و مرحوم خویی مبنا را با فروع مطرح‌ شده به اشکال می‌گیرند.

فرع اول: ما علم به قلت و کریت پس از قلت آب داریم، شک داریم اول کریت بوده پس حین ملاقات قلت نجس است یا اول قلت بوده و حین کریت ملاقات شده پس پاک است.

استصحاب عدم کریت و استصحاب عدم قلت جاری می‌شود و تعارض میکنند و تساقط می‌کنند، و به حکم به نجاست مراجعه می‌کنیم بخاطر عمومیت عام که « اجتنب عن ماء لاقی نجسا الا الکر » و باید کریت احراز شود و طبق مبنای محقق نائینی نجس است.

فرع دوم: خونی که شک داریم کم‌تر از درهم است یا خیر.( سیأتی )

فرع سوم: خانمی نمی‌دانیم از محارم ماست یا خیر.( سیأتی )

قول به تفصیل.

نکته: اگر اول تتمیم کر باشد با ملاقات نجس نمی‌شود، اگر ملاقات مقدم باشد آب نجس است.