درس خارج اصول استاد سید محسن حسینی‌فقیه
1402/02/17
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: استصحاب / تنبیهات استصحاب / تنبیه هجدهم / قاعده فراغ و تجاوز / موارد ورود در غیر
فرعی که مربوط به قاعده فراغ و تجاوز
مرحوم آیت الله خویی در ادامه ابحاث گذشته فرمودند که شخصی از حالت انحنا به حالت قیام می‌آید، و نمی‌داند در حالت انحنا به حد رکوع شرعی رسیده است یا خیر؟
مرحوم صاحب حدائق فرمودند: قاعده تجاوز جاری نمی‌شود؛ چون نصوص در مسأله شک در رکوع در حال قیام را محل شک می‌داند و باید رکوع آورده شود.
ادله بحث
۸۰۶۴- ۱-مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ عِمْرَانَ الْحَلَبِیِّ قَالَ: قُلْتُ الرَّجُلُ یَشُکُّ وَ هُوَ قَائِمٌ فَلَا یَدْرِی أَ رَکَعَ أَمْ لَا قَالَ فَلْیَرْکَعْ.[1]
سند شیخ به حسین بن سعید اهوازی صحیح است.
فضالة شخصیتی است.
حماد بن عیسی أو عثمان کلاهما صحیح.
روایت منطبق بر محل کلام است.
۸۰۶۵- ۲-وَ عَنْهُ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ حُسَیْنٍ وَ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ جَمِیعاً عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلٍ شَکَّ وَ هُوَ قَائِمٌ فَلَا یَدْرِی أَ رَکَعَ أَمْ لَمْ یَرْکَعْ قَالَ یَرْکَعُ وَ یَسْجُدُ.[2]
در ما نحن فیه علم به انحنا نیز وجود دارد.
پس قاعده فراغ و تجاوز جاری نمی‌شود.
ج ۹ ص ۱۹۱ حدائق الناضرة:
مع جزمه بتحقق الانحناء فی الجملة و کون هویه بقصد الرکوع فالأقرب العود، لانه یرجع الی حکم الشاک فی الرکوع قائما و قد صرحت الأخبار بوجوب الرجوع علیه و کذا صرح الأصحاب.[3]
آیت الله خویی
به نظر تحقیق ما قاعده تجاوز جاری می‌شود؛ چون قیام پس از رکوع جزء نماز است.
پس محل رکوع قبل از قیام بعد از رکوع است و بین دو قیام واقع شده، پس شک مذکور، شک در رکوع پس از تجاوز از محل آن است پس باید به شک اعتنا نکند. پس قاعده تجاوز جاری می‌شود.
دلیل آیت الله خویی
۸۰۷۰- ۳- وَ عَنْهُ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ أَبَانٍ عَنِ الْفُضَیْلِ بْنِ یَسَارٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَسْتَتِمُّ قَائِماً فَلَا أَدْرِی رَکَعْتُ أَمْ لَا قَالَ بَلَی قَدْ رَکَعْتَ فَامْضِ فِی صَلَاتِکَ فَإِنَّمَا ذَلِکَ مِنَ الشَّیْطَانِ.[4]
سوال: پس با دو روایت صاحب حدائق چه می‌کنید؟
پاسخ: این روایات دال بر شک در رکوع در حال قیام است ولی ما نحن فیه نمی‌دانیم قیام قبل از رکوع است و یا بعد از رکوع است.
بیان استاد: در قضیه انحنا تفاوت ایجاد کرده است در روایت آیت الله خویی پس از انحنا قائم شده ولی کلمه انحنا در روایات نیامده است. لذا فرقی در این سه روایت وجود ندارد. و تنها فرق و تفاوت تبرعی می‌توان ایجاد کرد و این یک روایت با دو روایت قبل تعارض دارند و باید به قواعد باب تعارض مراجعه کرد و در این سه روایت بحث قیام در حال انحنا نیست.
و اینکه چه کسی گفته این قیام پس از رکوع است شاید قیام قبل از رکوع است چون انحنا مشخص نیست. مسأله آیت الله خویی پس از رکوع است ولی صاحب حدائق قیامی است که نمی‌دانیم قبل از رکوع است یا بعد از رکوع.
