درس خارج اصول استاد سید محسن حسینی‌فقیه
1402/02/25
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: استصحاب / تنبیهات استصحاب / تنبیه هجدهم / قاعده فراغ و تجاوز / جریان قاعده فراغ و تجاوز در شک در موالات
هشتمین امری که آیت الله خویی در مصباح الاصول متعرض شدند این است که در شک در موالات قاعده فراغ جاری می‌شود یا خیر؟
موالات یعنی پی در پی هم آمدن، یعنی فاصله مخل به ارتباط بین اجزاء مرکب ارتباطی نینداختن و محل کلام ما این است که نمی‌دانم موالات را رعایت کردم یا نه و قاعده فراغ که در شک صحت است جاری می‌شود یا خیر؟
ایشان می‌فرمایند موالات در نماز سه قسم وجود دارد؛
الف. بین اجزا مستقل نماز مثل بین رکوع و سجده، سجده یا تشهد مثل کسی که موبایل را بین رکوع و سجده بی صدا می‌کند داخل در سجده در موالات سجده و رکوع شک کند و یا داخل سلام در موالات بین دو سجده شک کند، در رکوع شک بین موالات قرائت و رکوع کند و هکذا.
ب. بین کلمات کلام واحد باشد، بین سوره حمد چند بار عطسه کند و نمی‌داند موالات مختل شد یا خیر حتی نسبت به یک جمله نیز موالات بحث می‌شود.
ج. موالات بین حروف واحد در یک کلمه، مثلاً و لم یکن له عطسه می‌کند و سپس احد را می‌گوید و شک در موالات می‌کند. که این فرض کم اتفاق می‌افتد.
ما می‌دانیم بین اجزاء مستقل شرعا موالات شرط است و فصل طویل نباید بین آنها باشد، و اگر موالات شرط نباشد می‌توان اجزاء را با فاصله آورد و ما دلیل برای موالات داریم بر خلاف غسل که موالات در آن شرط نیست (بشرط اینکه حدث بین اغسال اجزاء در غسل نباشد).
در نمازی که بین اجزاء آن موالات شرط است قاعده فراغ جاری می‌شود فلذا شک در فاصله موالاتی اعتنا نمی‌شود و جزء مستقل بعد را انجام می‌دهیم چه بعد از فراغ از نماز باشد و چه در اثناء نماز شک صورت بگیرد و قاعده فراغ در شک صحت است چه پس از فراغ از عمل و چه در اثناء عمل صورت بگیرد.
اما اگر شک در موالات وسط نماز باشد اگر در جزء بعد داخل شده باشد قاعده تجاوز جاری می‌شود ولی حقیر قاعده فراغ را شک در صحت دانستم چه آخر نماز باشد و چه در وسط نماز باشد ولی آیت الله خویی بناء بر مبنای خودشان اینگونه قاعده تجاوز را جاری کردند.
اما اگر داخل در جزء بعد نشده است و شک در موالات کرده باشد، باید جزء را مجدد ادا کند و باید به شک اعتنا کرد و شک پس از محل نیست و در محل است (یکی از شرایط جریان قاعده تجاوز خروج از محل است).
اگر شک در فصل طویل شود استصحاب عدم جاری می‌شود و با آوردن جزء قبل نماز ادامه پیدا می‌کند. اما اگر واقعا فصل طویل باشد شرطی بنام موالات مفقود شده و نماز باطل است.
فصل بین کلمات کلام واحد
مثل آیات نسبت به یکدیگر یا کلمات آیه نسبت به یکدیگر و یا موالات حروف نسبت به یکدیگر؛
شرط وجود موالات عقلا در این فروض معتبر است نه اینکه در لسان شرع چنین شرطی وجود داشته باشد، چون عرفا اگر وحدت کلام را ثابت کنیم، لازمه اش این است که موالات وجود داشته باشد.
بیان استاد: اسم این شرط را عرفی بگذاریم _ عرف متشرعه _ نه اینکه شرط را عقلی بدانیم.
در این‌جا قاعده فراغ پس از نماز جاری می‌شود اما اگر در اثناء نماز باشد قاعده تجاوز جاری نمی‌شود چون تجاوز از محل صادق نیست (چه پس از دخول در کلمه باشد و چه قبل از دخول در کلمه بعد باشد). به شک اعتنا می‌شود و دوباره جمله تکرار شود و نماز نیز باطل نیست و عرفا در محل قرار دارد و یقین به عدم موالات وجود ندارد که نماز باطل باشد.
در پایان مرحوم آیت الله خویی می‌فرمایند: حکم شک در نیت نیز مشخص شد، نیت یعنی قصد تقرب، امتثال امر، فرار از عقاب یا هر نیت دیگری، نیت شرط است در نماز اجزاء نماز و شرط شرعی است و شارع وجود نیت را در تمام نماز شرط کرده و پس از نماز قاعده فراغ نسبت به شک در نیت جاری می‌شود اما در اثناء عمل اگر شک در نیت جزء قبل بوجود بیاید قاعده فراغ باز هم جاری است. (محل در نیت به اعتبار اجزاء لحاظ می‌شود.)
بیان استاد: باید تفصیل باشد که داخل در جزء بعد شده و یا نشده اگر داخل جزء بعد شده قاعده فراغ جاری می‌شود اما اگر داخل در جزء بعد نشده باید مجدداً جزء را با نیت ادامه دهد، چون یقین به عدم نیت نیست بطلان نماز نیازی نیست.
در شک در نیت می‌فرمایند اگر بمعنای قصد قربت باشد بیان شد اما اگر نیت قصد عنوان باشد در جلسه بعد خواهد آمد.
