درس خارج اصول استاد سید محسن حسینی‌فقیه

کتاب کفایه خلاصه شد و عبارات دشواری دارد، محشین برای فهم آن به زحمت افتادند و هم اکنون نیز اختلافاتی در فهم آن وجود دارد. شیخ عبد الکریم حائری متولد 1315 ه.ش از شاگردان مرحوم فشارکی درر الفوائد را نوشت و ایشان از نجف به قم هجرت نمود و حوزه علمیه قم را تأسیس کرد و به نام حاج شیخ مؤسس نامیده می‌شود، ایشان حدود 100 سال است که حوزه قم را تأسیس کرده است.

سطح را در کربلا آموختند و در محضر فاضل اردکانی بودند اما شاگردی نکرد. فاضل اردکانی نامه‌ای می‌نویسد و دستور می‌دهد نامه را به میرزای شیرازی بده و میرزای شیرازی پس از خواندن نامه میگویند من به شیخ عبد الکریم بواسطه نامه ارادت پیدا کردم. شیخ عبد الکریم و شیخ علی شیرازی به دستور میرزا نزد میرزای دوم محمد تقی شیرازی جهت تلمذ می‌روند و سپس نزد مرحوم فشارکی تلمذ می‌کنند. شیخ عبد الکریم حوزه قم را پس از درک حوزه نجف و سامرا تأسیس نمود.

آیت الله بروجردی

مرحوم خونساری

سید صدر الدین و سید اسماعیل صدر

مرحوم حجت

حاق اصول قم در مرحوم امام و محقق داماد و شیخ مرتضی حائری می‌توان یافت.

بزرگان قم پس از آیت الله بروجردی تعدد استاد نداشتند بر خلاف نجف.

ساده نویسی و دوری از اغلاق مطالب که در نجف ساده نویسی در زمان آیت الله خویی به اوج رسید.

مباحث فلسفی که توسط مرحوم آخوند و محقق اصفهانی در اصول وارد شده بود، جدا کردند.

مکتب قم سعی کرد برای قول منتخب ادله جدیدی بیان کند؛ مثل سیره و بنای عقلا و فهم عرف

در بحث انحلال علم اجمالی قمیون قائل به انحلال نیستند برخلاف نجفیین که بحث مفصلی هم دارند (انحلال به علم تفصیلی و شک بدوی).

خطابات قانونیه، قمیون قدرت و التفات را شرط نمی‌دانند و به عاجز و ناسی تکلیف قانونی صورت می‌گیرد بر خلاف نجفیین که بازتاب این بحث در دیگر مباحث مشهود است.

در حوزه قم لاحرج را حکمی سلطانی می‌دانند برخلاف حوزه نجف که لاحرج را بر ادله حاکم می‌دانند.

در بحث ترتب اکثر نجفیین قائل به ترتب هستند، برخلاف قمیین که اکثراً منکر ترتب هستند.

الان نزد قمیین اصول محقق عراقی و نائینی و محقق اصفهانی رونق بیشتری دارد.

مرحوم آقا ضیاء بر فوائد الاصول نائینی حاشیه زده‌اند (با اینکه هم عصر بودند ولی جایگاهی برای ایشان قائل بودند و شاید بخاطر این است که آقا ضیاء نزد محقق نائینی در اصفهان سطح خوانده). اصول محقق اصفهانی بخاطر تعقید مباحث بوسیله فلسفه و سخت نویسی کم رونق تر است.

قمیین در اسناد روایات وثاقت منصوص را مد نظر قرار نمی‌دهند برخلاف نجفیین مخصوصاً آیت الله خویی (وثاقت مخبری را بر خلاف وثاقت خبری را اعتنا می‌کردند. جابریت و کاسریت را در سند اعتبار نمی‌دادند.)

مرحوم امام خود قائل به خلط مباحث فلسفی در اصول هستند همانند قاعده الواحد، مباحث فلسفی حقیقی و مباحث اصول اعتباری هستند.

المعالم الجدیده شهید صدر

ادوار اصول فقه ابوالقاسم گرجی

تاریخ علم اصول و فقه در شیعه یعقوب علی برجی

دائره المعارف فقه اهل بیت سید محمود هاشمی شاهرودی

درسنامه اصول فقه سید محمود هاشمی شاهرودی

علم الاصول تاریخا و تطورا علی فاضل قائینی