درس خارج اصول استاد سید محسن حسینی‌فقیه

موضوع: مقدمات علم اصول / مسأله دوم: موضوع علم اصول / تمایز علوم در کلام مرحوم آیت الله خویی

کلام ما در مباحث مقدماتی بود.

موضوع علم اصول

صاحب قوانین و برخی دیگر فرموده‌اند: موضوع علم اصول ادله اربعه بما هو حجة و دلیل است: کتاب و سنت و اجماع و عقل به وصف حجیت.

صاحب فصول و برخی دیگر: موضوع علم اصول ادله اربعه بما هی هستند (بدون وصف حجیت)

چرا صاحب فصول قید حجیت را حذف کردند؟

چون اگر با وصف حجیت بدانیم بسیاری از مباحث از جمله تمام مباحث حجج باید از اصول خارج شوند؛ چون بحث در آنها از حجیت است و حجیت بحث از عوارض موضوع نیست، سنتی که حجت است و حجیت جزء ذات موضوع شده است و حجیت بحث جزء موضوع است و بحث از جزء موضوع داخل در مبادی علم است حال آنکه حجج باید مسأله اصولی باشد لذا اگر موضوع علم اصول را با وصف حجت بدانیم، بحث از حجیت بحث از خود موضوع است و بحث از موضوع جزء مبادی آن علم است.

مرحوم آخوند

نیازی نیست موضوع هر علمی تفصیلاً دانسته شود؛ همین مقدار که بشود به آن اشاره اجمالی کرد کافی است و علم اصول ما یبحث فیه عن عوارض‌ها الذاتیه است و با موضوعات مسائل علم متحد است مصداقا و مفهوما مغایرت دارد.

اشکال مشترک به صاحب قوانین و صاحب فصول

ادله اربعه موضوع علم اصول نیستند؛ چون برخی از مسائل اصولی و عوارض آن‌ها بحث از ادله اربعه نیست مثل بحث حجیت خبر یا احد المتعارضین، موضوع خبر است و حجیت عارض است و یا احد الخبرین که ادله اربعه نیست بلکه موضوع در این دو مسأله خبر است و خبر جزء ادله اربعه نیست. و خبر حاکی از سنت است و سنت قول و فعل و تقریر معصوم است و خبر واحد حاکی از سنت است. و در حجیت سنت هم بحثی نداریم.

بیان مرحوم شیخ انصاری (در بحث حجیت خبر)

ما بحث حجیت خبر را به عارض از سنت بازمیگردانیم؛ هل السنة تثبت بالخبر الواحد ام لا؟

پس بحث ما از ثبوت سنت بوسیله خبر است. مرجع بحث خبر ثبوت و عدم ثبوت سنت است. در دو خبر متعارض هم همینطور؛ سنت با کدام خبر متعارض ثابت می‌شود؟

مناقشه به توجیه شیخ

اگر از ثبوت سنت بوسیله خبر بحث کنیم بحث از خود ثبوت و عدم ثبوت سنت از و بحث از عوارض آن نیست پس بحث در مبادی باید بیان شود.

دفاع از توجیه شیخ (تفصیل در بیان شیخ)

اگر مقصود ثبوت حقیقی باشد اشکال فوق به شیخ وارد است، اما اگر مراد بحث از ثبوت تعبدی سنت باشد توجیه شیخ وارد است.

اشکال

ثبوت تعبدی، بحث مفاد کان ناقصه است، اما دیگر از عوارض سنت نیست بلکه از عوارض خبر است و نزاع در وجوب عمل به خبر می‌شود و حجیت به این معنا عارض بر خبر شد نه عارض بر سنت.

توجیهی دیگر و اشکال وارده بر آن

اگر ما دایره سنت را تعمیم دادیم و اعم از سنت واقعی و خبر دانستیم این اشکالات دیگر پیش نمی‌آید. اما با این توجیه مباحث الفاظ از علم اصول خارج می‌شوند مثلاً دلالت امر بر وجوب و دلالت بر وجوب عارض بر امری است که حاکی از سنت است و این حمل بواسطه خارجی اعم است و امر موضوع برای وجوب است و اگر امر وارد در کتاب و سنت باشد بخاطر محل ابتلا بودن آن است و بحث ما امر بما هو امر است.

پس موضوع علم اصول را باید به نحو دیگری بیان کنیم یا باید کلام مرحوم آخوند را بیان کنیم و موضوع را اجمالاً بیان کنیم و یا راه حل شهید صدر که خواهد آمد.