درس خارج اصول استاد سید محسن حسینی‌فقیه

موضوع: مباحث الفاظ / وضع / حقیقت وضع / بررسی قول سوم (کلام محقق اصفهانی)

کلام ما در این بود که حقیقت وضع چیست و دو قول اشاره شد که حقیقت وضع حقیقت تکوینی است.

در ادامه مسلک اعتباریت وضع بیان شد و علاقه لفظ و معنا مستند به وضع و جعل است و خود دارای چهار نظریه بود، نظریه اول، نظریه آقا ضیاء در نهایه الافکار بود؛ حقیقت وضع حقیقتی واقعیه است که ملازمه بین طبیعی لفظ و معنا را بیان می‌کند و حادث است و با جعل و اعتبار حادث می‌شود و پس از حدوث به حقیقتی واقعیه تبدیل می‌شود.

نظریه دوم در مسلک اعتباری بودن وضع

حقیقت وضع حقیقتی اعتباری است (برخلاف سه قسم قبلی)، یعنی واقعیتی وراء اعتبار نیست و پس از اعتبار تصور لفظ سبب تصور معنا می‌شود.

این بیان (نظریه دوم) سه تفسیر دارد؛

محقق اصفهانی: حقیقت وضع جعل اللفظ للمعنا برای عالم اعتبار است پس حقیقت واقعیه نیست بلکه جعل اللفظ علی المعنا است.

تنظیر محقق اصفهانی: جعل الاشاره الحمراء علی مواقع معینه: چطور قرمزی در مواقع معینی دال بر معنایی مثل هشدار و خطر است، لفظ هم جعل آن در عالم اعتبار علامت برای معنایی است، فرق هشدار قرمز بر خطر و جعل لفظ برای معنا، لفظ در عالم اعتبار است و چراغ قرمز در عالم خارج دلالت می‌کند. (نهایة الدرایة جلد 1 صفحه 46 و جلد 2 صفحه 40)

اشکالات آیت الله خویی

اشکال اول

وضع لفظ برای معنا از سنخ وضع حقیقی نیست چون وضع حقیقی سه رکن دارد: موضوع (اشاره قرمز) و موضوع علیه (محل‌های هشدار) و موضوع له (خطر)، اما وضع الفاظ دو رکن دارد و آن موضوع است (لفظ) و دیگری موضوع له (معنا) است و موضوع علیه نداریم پس تنظیر ایشان صحیح نیست.

اشکال آیت الله فیاض بر آیت الله خویی

وضع لفظ بر معنا اعتباری است و وضع خارجی را قبول می‌کنیم اما محقق اصفهانی میگویند که سنخ وضع لفظ مثل وضع حقیقی در کیفیت است نه از هر جهتی مثل هم هستند.

بیان استاد: آیت الله خویی هم نگفتند از همه جهات و از جهت تنظیر اشکال کردند.

اما اگر مراد آیت الله خویی این باشد که وضع لفظ دو رکن دارد و وضع حمراء سه رکن دارد این کلام اشکال دارد: این اختلاف بیان شده از لوازم خارجیه وضع حقیقی است اما وضع لفظ چون اعتباری است موضوع علیه نمی‌پذیرد.

بیان استاد: این بیان موید آیت الله خویی است.

اما اگر مراد آیت الله خویی این باشد که لازمه این قول وحدت موضوع له و موضوع علیه در وضع لفظ است غلط است و مانعی ندارد که موضوع له به نام موضوع علیه نامیده شود.

بیان استاد: مراد آیت الله خویی این نیست بلکه مراد ایشان وجود موضوع له در الفاظ است غیر از موضوع علیه پس اشکالات آیت الله فیاض بر آیت الله خویی وارد نیست.

اشکال دوم آیت الله خویی به محقق اصفهانی

این تحلیل، تحلیل اهل نظر است و خارج از عرف است و برای هر اهل لغتی برای اهل لغت وضع مشخص است و این معنای پر پیچ قابل فهم نیست.

اشکال آیت الله فیاض

حقیقت وضع طبق این تفسیر پیچیده نیست و عرف آن را می‌فهمد. لذا به نظر می‌رسد اشکال دوم آیت الله خویی وارد نیست.

تفسیر دوم

ان حقیقة الوضع اعتبار الملازمه بین طبیعی اللفظ و المعنا (ملازمه لفظ و معنا اعتبار می‌شود و این ملازمه هم اعتباری است و حقیقی نیست بر خلاف نظرات قبلی)

در این تفسیر هیچ گرایشی به عالم خارج نیست.

بیان استاد: این تفسیر دوم شاید تفسیر اول باشد چون تنظیر تفسیر اول هم تنظیر از جهت کیفیت ملازمه است نه تشبیه از جهت جنس ملازمه.

اشکالات شهید صدر بر تفسیر دوم از مسلک دوم

اشکال اول

صرف جعل ملازمه و اعتبار آن بین لفظ و معنا کافی در تحقق ملازمه نیست، بلکه علاوه بر جعل ملازمه و اعتبار آن تعهد و التزام هم لازم است.

اشکال آیت الله فیاض به شهید صدر

مجرد اعتبار ملازمه اگر چه کافی نیست و دلالت آفرین نیست الا اینکه وقتی جعل با مؤکدات باشد ملازمه هم حاصل می‌شود و در نتیجه صرف اعتبار ملازمه معنای وضع را محقق می‌کند و صرف جعل ملازمه بین لفظ و معنا محقق کننده ملازمه است.

بیان استاد به شهید صدر: وقتی ملازمه باشد تعهد هم محقق می‌شود. در دل این چنین اعتباری تعهد است. صرف التزام بدون نیاز به ملازمه نیست و التزام استعمال لفظ برای معنا به معنای تعهد است.

اشکال دوم در جلسه بعد خواهد آمد.