درس خارج اصول استاد سید محسن حسینی‌فقیه
1402/08/27
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: مباحث الفاظ / وضع / حقیقت وضع / بررسی کلام محقق خویی / مسلک تعهد
کلام ما در حقیقت وضع بود و به قول آیت الله خویی مسلک تعهد رسیدیم، در این زمینه طبق بیان آیت الله فیاض مسلک تعهد را بحث کردیم و در تعابیر محاضرات و دراسات به این سیاق مطرح نشده.
در عین حال مدعای آیت الله خویی در پنج نکته بیان شد.
صفحه 136 مباحث الاصولیه: قضیه متعهد بها سه صیغه و سه تعبیر در کلام محقق خویی دارد: تعهد المتکلم بکذا؛[1]
الف) تعهد المتکلم بانه کلما قصد تفهیم معنا نطق بلفظ خاص
ب) کلما قصد بلفظ خاص قصد تفهیم معنی المخصوص
ج) تعهده بانه لاینطق بلفظ الا حینما اراد تفهیم معناه
این سه تعبیر برای بیان مسلک تعهد.
شهید صدر بحوث جلد 1 صفحه 79 [2]
مناقشه در تعابیر فوق
مناقشه بر صیغه اول
لازمهٔ این بیان این است که: قصد تفهیم معنا مستلزم نطق به لفظ است، برعکس باید باشد که زمان نطق باید معنای خاص را بفهماند و مطلوب در وضع برعکس بیان آیت الله خویی است و جای مقدم و تالی عوض شده است.
مناقشه آیت الله فیاض
این اشکال وارد نیست؛ مراد آیت الله خویی ملازمه است و در مقام بیان تقدم و تأخر آن نبودند. و گاهی هم مقصود اصلی تفهیم معناست و تفهیم معنا مقدم بر تلفظ لفظ است.
مناقشه بر صیغه دوم
این صیغه مطلوب وضع را می‌رساند اما عقلائی نیست؛ چون لازمه‌اش این است که قصد تفهیم معنا داعی نطق لفظ است حال آنکه امر برعکس است و نطق به لفظ داعی رساندن معناست.
بیان استاد: باز هم ملازمه برقرار است و اینجا دقت زیادی است که تاثیری در مدعای آیت الله خویی ندارد.
مناقشه بر صیغه سوم
در این صورت جمله سالبه است، و حملیه سلبیه است، اما اشکال این است که تعهد ضمنی می‌کند که هیچگاه استعمال مجازی نکند و تعهد بر استعمال حقیقی است و جایی برای استعمال حقیقی نمی‌ماند.
اشکال استاد: معنای مجازی هم معنای لفظ است ولی در معنای مجازی قرینه می‌خواهد و تعهد واضع برای وضع حقیقی است و قید و قرینه هم در معنای متعهد به دخیل است.
آیت الله فیاض: این تعهد ضمنی وجود ندارد و مراد متکلم در تعهد با عدم قرینه و معنای حقیقی است.
لذا این مناقشات شهید صدر وارد نیست.
نتیجه: مسلک تعهد به اینکه واضع وضع می‌کند به نیت اینکه هر گاه بخواهد معنایی را بفهماند از این لفظ استفاده کند و هر سه بیان ایشان مراد از تعهد را می‌رساند.
آیت الله فیاض: سه مناقشه شهید صدر وارد نیست اما ما نسبت به تعهد نقد داریم؛
نقد اول
ارتکاز نزد عقلا بر این است که تعهد لاحق بر وضع است در حالی که شما تعهد را نفس وضع اخذ کردید حال آنکه اول وضع است و بعد تعهد حاصل می‌شود و تعهد مترتب بر وضع است.
پاسخ استاد: این تعهد شخصی، مقارن با وضع بوده و تفهمیم معنا و لفظ اینگونه بوده و اگر دیگران هم با وی همراهی کردند فبها و اگر همراهی کردند نهایت وضع شخصی است اگرچه قصد واضع وضع عام بوده.
اما ممکن است مسلک تعهد سر از تعهد شخصی دربیاورد و در این جهت با آیت الله فیاض همراهی می‌کنیم.
نقد دوم
وضع از زمانی که پدیده لغت در جمع انسانی بوده محقق شده، چون انسان در عهد اول برای ضروریات زندگی و احساسات اولیه را با لفظ بیان می‌کردند، در حالی که وضع در بیان مسلک تعهد نیازمند مجتمع پیشرفته انسانی است حال آنکه وضع اولیه اینگونه نبوده است و فهم مقدم و تالی نبوده است.
اشکال استاد:
اولاً از اول معانی متعددی نیاز بوده و حضرت آدم این همه الفاظ داشتند و همچنین فرزندان ایشان و کلام با شیطان و ملائک بوده.
ثانیاً این تعهد ارتکازی است و نیاز نیست فرد مقدم و تالی را تصور کند. و تعهد به همین معنا هم در ارتکاز انسان‌های عهد اول هم بوده.
نقد سوم در جلسه بعد خواهد آمد.
