درس خارج اصول استاد سید محسن حسینی‌فقیه
1402/09/13
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: مباحث الفاظ / وضع / حقیقت وضع / وضع به استعمال واحد
در جلسه قبل وضع را از جهتی به تعیینی و تعینی تقسیم کردیم.
وضع تعیینی با چند مسلک بیان شد، و وضع تعینی هم تشریح شد که ابتدا لفظ با قرینه کثرت استعمال پیدا می‌کند که آهسته آهسته بدون قرینه هم لفظ ما را به معنا می‌رساند.
وضع بالاستعمال: در وضع تعینی کثرت استعمال مجازی داریم (استعمال مجازی است + کثرت استعمال است) اما قسم سوم وضع بالاستعمال است؛ با اولین استعمال وضع هم شکل می‌گیرد. خدا به فرد فرزندی عنایت کرده پدر او را علی صدا میزند و با اولین استعمال نام او علی شد.
گاهی میگوییم قبلاً لفظی برای معنایی وضع شده و اگر وضع به وسیله استعمال ابراز کند می‌شود قسم اول که وضع تعیینی باشد (به صورت تعهد، اعتبار یا قرن اکید) و در این قسم استعمال در طول وضع است و در این قسم وضع در طول یا مقارن با استعمال است.
مرحوم شهید صدر
طبق مسلک ما (قرن اکید) وضع بالاستعمال محذوری ندارد، چون ما امر انشائی لازم نداریم تا استعمال از آن کشف کند (نیازمند تعهد و اعتبار نیستیم) و آنچه لازم است قرن اکید است که با استعمال اول شکل گرفته است. اما طبق مسلک اعتبار و تعهد وضع باید مقدم بر استعمال باشد، و شکل گیری وضع نزد واضع باید مقدم بر استعمال باشد. حال آن که ما وضع را با استعمال شکل می‌دهیم.
تقریب اول وضع بالاستعمال
با همین استعمال معنای انشائی ایجاد می‌شود و معانی انشائی، اعتباری و ایجادی هستند و معنا در طول استعمال ایجاد می‌شود نه اینکه استعمال کاشف از معنا باشد و این تقریب عرض شد. به وسیله لفظ معنا ایجاد می‌شود. با قف انشاء امر ایجاد می‌شود و وجوب ایجاد می‌شود و همینطور با لفظ علی معنای پسر من و ماهیت خارجی نامش ایجاد می‌شود.
قصد الوضع بالاستعمال تالی فاسدی دارد: یستلزم اللفظ بین اللحاظ الآلی و الاستقلالی فی شیء واحد و هو مستحیل[1]
بیان آیت الله فیاض: وضع عملیات واحد شخصی دارد و این عملیات از جهتی آلی است و اصل معناست و لفظ در معنا برای فهم معنا استعمال شده است اما بنابر وضع بودن لفظ استقلالی لحاظ می‌شود، خود لفظ مقوم وضع است، پس از طرفی هدف معناست و از طرفی هدف لفظ است که وضع را شکل دهد و اینگونه تعارض شکل می‌گیرد. این عملیات از جهت استعمال بودنش لفظ از معنا حاکی و آلی است و از جهت وضع بودنش لفظ استقلالا لحاظ می‌شود. پس جمع بین استعمال لفظ و معنا مستلزم جمع بین صلاحیت حکایت و وضع است که محال است.
پاسخ آیت الله فیاض به محقق نائینی
اعتراض محقق نائینی مبنی بر این است که استعمال بنفسه مصداق عملیات وضع باشد و به این نتیجه رسیدند لحاظ آلی و استقلالی جمع نمی‌شود.
اما بنابر مسلک اعتبار وضع متحد با استعمال نیست، چون وضع اعتباری و استعمال خارجی است و دو شیء در دو مقام اجتماع ضدین نمی‌کند. ظرف وضع اعتبار است و ظرف استعمال خارج است. لحاظ وضع در عالم اعتبار است و لحاظ استعمال در عالم خارج است.
اما بنابر مسلک اقتران: استعمال می‌تواند مصداق برای وضع باشد چون مقارنه اکید وضع است و هم در مقام استعمال است، این اتحاد بین لفظ و معنا مشکلی بین لحاظ آلی و استقلالی ندارد، چون وضع بر مسلک اقتران مقوم به لحاظ استقلالی نیست، بلکه وضع قرن اکید بین صورت لفظ و معناست و باز هم لحاظ در قرن اکید برای لفظ، آلی است و بنابر قرن اکید لحاظ استقلالی نداریم و ارتباط بین صورت لفظ و معنا داریم. و سالبه به انتفاء موضوع است.
