درس خارج اصول استاد سید محسن حسینی‌فقیه

موضوع: مباحث الفاظ / وضع / حقیقت وضع / معنای حرفی / نقد دیدگاه محقق نائینی توسط محقق خوئی

کلام ما در معنای حرفی بود و عرض شد حداقل سه قول در مسأله وجود دارد؛

قول جانب افراط که قول آخوند بود.

قول جانب تفریط و قول سوم این بود که حرف معنا دارد به خلاف قول دوم ولی معنای آن با اسم متفاوت است بر خلاف قول اول.

در قول سوم چهار دیدگاه وجود دارد که ما در جلسه قبل دیدگاه محقق نائینی را بیان می‌کردیم.

مرحله اول در جلسه قبل گذشت (معانی حرفیه استقلال ذاتی در مفهومیت ندارند و مفاهیم غیر مستقله هستند؛ اگر بخواهیم معانی حروف را تصور کنیم باید طرفین آن را تصور کنیم بر خلاف معانی اسمیه). عالم مفاهیم مثل عالم وجود خارجی است چطور ماهیات نیازمند شیء دیگر نیستند و گاهی عرض هستند و نیاز به شیء ثالث دارند عالم الفاظ هم همینطور هستند. تعقل معانی حرفیه در گرو تصور طرفین است.

مرحله دوم

معانی بر دو قسم هستند

معانی اخطاریه: معانی که به مجرد سماع بدون شیء دیگر در ذهن خطور می‌کند. مثل جواهر و اعراض.

معانی غیر اخطاریه: معانی که خطورشان در ذهن نیازمند کلام ترکیبی است مثل معانی حرفیه مثل حرف فی، تصور فی بدون طرفین معنایی برای ما تولید نمی‌کند و معنای آن نیازمند دو طرف است.

مرحله سوم

معنای حرفی یعنی ایجاد ربط کلامی، گاهی در لفظ فقط جهت حکایت از معنا دارد به گونه‌ای که لفظ دخالتی در وجود و عدم معنا ندارد و لفظ کاری به وجود و عدم وجود معنا ندارد مثل لفظ زید، حال آقای زید وجود دارد یا خیر لفظ زید آن را نمی‌فهماند، گاهی لفظ سبب ایجاد معناست مثل انشائیات همانند صیغه امر در معنای طلب و صیغه بعت در معنای نقل و انتقال.

معانی حرفیه هم ایجادیه هستند و مثل معانی انشائیه هستند و ربط کلامی را ایجاد می‌کنند. الفاظ مفرده بوسیله معانی حرفیه با هم مرتبط می‌شوند پس کار حرف ایجاد ارتباط بین الفاظ مفرده است و با این ارتباط معانی جدیدی تولید می‌شود.

مرحله چهارمی نیز آیت الله خویی اضافه می‌کنند که در بیان نقد ایشان خواهیم گفت.

نتیجه کلام نائینی

پس حقیقت معنای حرفی ایجاد ربط کلامی است چون آنها معانی غیر اخطاریه هستند و ایجادیه هستند پس آنها غیر مستقل در مفهوم هستند.

پس معانی حرفیه نزد ایشان ایجادیه و غیر مستقل هستند و لحاظ آلی دارند (بیان مرحله چهارم توسط محقق خویی).

نقد مراحل توسط آیت الله خویی

نقد مرحله اول

تعقل معنای حرفی فقط با تعقل طرفین امکان پذیر است اگر زید و الدار باشد ظرفیت بین آن‌ها فهمیده نمی‌شود، اینکه ما از فی به ظرفیت می‌رسیم بخاطر کثرت استعمالات فی در ترکیبات است ولی نفس معنای حرفی نیازمند متعلق و مدخول است.

مرحله دوم

ولی ایشان فرمودند که معانی حرفیه غیر اخطاریه هستند، یعنی به مجرد سماع لفظ معنا به ذهن خطور نمی‌کند بله امر همینطور است چون از حرف به تنهایی معنایی استفاده نمی‌شود.

مرحله سوم (ربط کلامی)

اما اینکه فرمود معانی حروف ایجادیه است محل اشکال است چون حرف اگر دال بر معنایی نباشد غیر از طرفین خود نباید معنایی داشته باشد پس چطور رابط قرار گرفته پس مهمل می‌شود هر حرفی رابطیت ندارد پس باید حروف مهمله هم رابط باشند به جای فی الدار نمی‌شود کالدار به کار برد چون هر حرف ربطی خود نیز معنایی دارد و صرف ربط نیست. بله حرف ایجاد ربط می‌کند نه به معنایی که محقق نائینی فرمود که از خود معنایی ندارد، بله هم معنا دارد هم ایجاد ربط کلامی می‌کند.

بله اخطاریه نیستند ولی ایجاد ربط کلامی می‌کند و معنا هم دارد. حرف واسطه است و واسطه این است که اخطاریه نباشند و ایجادیه هم نباشند. 1. غیر اخطاریه غیر دارای معنا 2. غیر اخطاریه با ایجاد ربط کلامی و بدون معنا 3. غیر اخطاریه با ربط معانی بدون معنا 4. غیر اخطاریه با ربط معانی و با معنا.

مرحله چهارم

لحاظ آلی بودن حروف هم صحیح نیست؛ چون معانی حرفیه هم لحاظ استقلالی دارند بر خلاف محقق نائینی که لحاظ آن‌ها را آلی می‌دانستند. وقتی در جواب أین زید؟ بگوییم فی الدار مراد در خانه بودن و ظرفیت است و حرف دارای معنای مستقل است و مقصود اصلی ظرفیت زید در دار است و لحاظ استقلالی دارد.

از چهار مرحله محقق نائینی دو مرحله توسط محقق خویی نقد شد.

محقق نائینی: حرفیه غیر مستقل غیر اخطاریه ایجاد ربط کلامی و لحاظ آلی هستند.

اتمام دیدگاه اول از قول سوم.