درس تفسیر استاد سید محسن حسینی‌فقیه

موضوع: روش‌های تفسیری قرآن کریم / تبیین روش‌های تفسیری /گرایش‌های تفسیری

کلام ما در بیان گرایش خط های تفسیری، آن تفاسیری که بر اساس باور ها و اعتقادات مفسر شکل گرفته بود که گاهی آن باور ها سبب میشد که او از بعد عرفانی و صوفی وارد تفسر شود و گاهی از بعد کلامی وارد بحث شود و گرايش سوم گرايش ادبی است

کتب گرایش ادبی

کتب در این زمینه:

مجاز القرآن؛ ابوعبیده محمد بن مثنی متوفای ۲۱۰

تفسير فراء، متوفای ۲۰۸ که‌ معاني القرآن را با گرایش مجاز محوری نوشته است و در ادبیات شخصیت قوی است.

تفسیر جاحظ کتاب‌ نظم القرآن.

تفسير مشکل القرآن ابن‌ قتیبه دینوری.

النکت فی اعجاز القرآن و بیان اعجاز القرآن، المغنی فی ابواب التوحید و العدل برای عبد الجبار معتزلی است و کتب دیگر.

کشاف زمخشری که اصل آن ادبی است.

تفسیر بعد که کتاب‌ درسی حوزه بود و طلاب امتحان می‌دادند، جوامع الجامع مرحوم طبرسی.

تفسیر بديع القرآن و الخواطر الصوانح است.

بحر المحیط محمد بن يوسف حیانی اندلسی است.

تفاسیر متعدد تا به روح المعانی می‌رسم این تفسیر آلوسی است، که این فرد هم تفسیرش مهم است، برخی می‌گویند این ادامه تفسیر کشاف بوده است و قصد اتمام آن را داشته است متوفای ۱۲۱۷

تفسیر المنار شيخ محمد عبده

از جمله تفاسیر در گرایش علمی

تفسیر الجواهر شيخ محمود جوهر الطنطاوی، این فرد آیات را بر مبنای علوم روز تفسیر کرده است و تقریبا جزء بارز ترین تفاسیر علمی است.

گرایش بعدی اجتماعی است که در واقع در قرون اخیر این گرایش گسترش پیدا کرده که از بعد نیازهای اجتماعی وارد بحث شدند.

المنار شيخ محمد عبده اینطور است که ایشان تا ۱۲۶ سوره نساء را تفسیر کرده است و بعد رشید رضا شاگرد وی ادامه داده است تا ۵۲ سوره يوسف

تفسیر دیگر محاسن التاویل قاسمی است که این فرد دمشقی و از پیشوایان اهل شام بوده است، و از رهبران نهضت های ضد استعماری شامات بوده است. این فرد هم شاگرد شیخ محمد عبده است

تفسیر دیگر تفسير مراغی نوشته احمد مصطفی مراغی است ايشان‌ هم شاگرد شيخ محمد عبده بوده، و آراء وی در شاگردان او موثر بوده

تفسیر نمونه تالیف آیت الله العظمی مکارم به کمک برخی از شاگردان حوزه علمیه قم نوشته شده و یکی از ابعاد مورد بحث در این‌ تفسیر بعد اجتماعی بوده است.

فی ظلال القرآن سيد قطب متوفای ۱۳۸۶ از دانشمندان اشعری

تفسیر پرتوی از قرآن نوشته‌ سيد محمود طالقانی ایشان اولین امام جمعه تهران بودند و متوفای ۱۳۵۹ شمسی

من وحی القرآن تالیف سيد محمد حسین فضل الله لبنانی است

و تفاسیر دیگر از جمله آلاء الرحمن، شیخ محمد جواد بلاغی، ایشان شخصیت ممتازی بوده و بدنبال آموزش زبان عبری بودند که افکار یهود را مطالعه کنند حتی نقل شده در جیب ایشان شکلات بوده و بین بچه های یهودیان و معنای برخی کلمات را از آنها میپرسیدند.

الکاشف محمد جواد مغنیه

من‌ هدی القرآن

گرایش فلسفی

تفسیر القرآن الکریم صدر الدین شیرازی ( ملاصدرا ) متوفای ۱۰۵۰

مخزن العرفان بانوی اصفهانی که ۱۵ جلد نوشته است.

گرایش روایی و حدیثی

گرایش دیگر روش اجتهادی روایی است؛ یعنی با گرایش روایی، روشی است که نگاه روایی نیز بالخصوص دارد

مثل تفسیر علی بن ابراهیم قمی که مرحوم آیت الله خویی قائلند که اسناد این تفسیر همه ثقه هستند که ما گفتیم آنچه احراز شود برای علی بن ابراهیم است، بله منتهی آنچه شاگرد او نوشته چنین حکمی را ندارد.

تفسیر محمد ابن جریر طبری و این فرد تفسیر معروفی دارد

تفسیر ابن کثیر

تفسیر ملامحسن فیض کاشانی که ایشان هم بر اساس روایات پایه ریزی کرده است.

تفسیر البرهان شیخ یوسف بحرانی بالخصوص مقدمه ایشان بسیار خواندنی است.

گرایش دیگر، گرایش فقهی است

یعنی آیات فقهی و آیات الاحکام را پرداخته اند

تفاسیر فقهی شیعی

تفسیر احکام القرآن مرحوم راوندی متوفای ۵۷۳ و قبر ایشان در صحن حضرت معصومه سلام الله علیها است، ما در طفولیت قبر ایشان که برجسته بود میرفتیم.

تفسیر بعد که مراجعه میکردم، زبده البیان مرحوم محقق اردبیلی است.

کنز العرفان تفسیر مرحوم فاضل مقداد که جزء بهترین هاست.

آیات الاحکام سيد محمد حسین طباطبایی یزدی.

تفسیر مسالک الافهام مرحوم کاظمی.

تفاسیر فقهی شافعی

احکام القرآن منسوب به شافعی

تفسیر مالکی

الجامع لاحکام القرآن قرطبی

تفسیر حنفی

احکام القرآن جصاص که در بحث های اعتقادی به آن مراجعه می‌دهیم

تفسیر حنبلی

تفسیر آیات الاحکام ابن قیم جوزی شاگرد ابن تیمیه پایه گذار وهابیت.

اینها گرایش های مختلفی یود که مطرح است، گرایش‌ صوفی و عرفانی، کلامی، ادبی، فلسفی، علمی و اجتهادی، فقهی، و دیگر گرایش ها.

گرایش ها مانعی ندارد و از جنبه های مختلف بررسی کرده اند اما باز ما هم تاکید میکنیم مخصوصا در تفاسیر کلامی و اعتقادی و فقهی و نیز اجتماعی اول باید سراغ معصومین علیهم السلام رفت و سپس سراغ ظهورات عرفیه رفت و در صورت عدم تعارض به آنها عمل کرد .