درس تفسیر استاد سید محسن حسینی‌فقیه

موضوع: روش‌های تفسیری قرآن کریم / تبیین روش‌های تفسیری /گرایش‌های تفسیری - تفسیر سوره توحید

در حال بررسی روایات جلد سوم بحار الأنوار باب ۱۳ بودیم باب نفی الجسم و الصورة و التشبیه و الحلول و الاتحاد و انه لایدرک بالحواس و الاوهام و العقول و الافهام[1]

«۳۲»-ید، التوحید الْهَمَذَانِیُّ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْقَاسِمِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ جَعْفَرٍ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا إِبْرَاهِیمَ مُوسَی بْنَ جَعْفَرٍ علیهما السلام وَ هُوَ یُکَلِّمُ رَاهِباً مِنَ النَّصَارَی فَقَالَ لَهُ فِی بَعْضِ مَا نَاظَرَهُ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَجَلُّ وَ أَعْظَمُ مِنْ أَنْ یُحَدَّ بِیَدٍ أَوْ رِجْلٍ أَوْ حَرَکَةٍ أَوْ سُکُونٍ أَوْ یُوصَفَ بِطُولٍ أَوْ قِصَرٍ أَوْ تَبْلُغَهُ الْأَوْهَامُ أَوْ تُحِیطَ بِصِفَتِهِ الْعُقُولُ أَنْزَلَ مَوَاعِظَهُ وَ وَعْدَهُ وَ وَعِیدَهُ أَمَرَ بِلَا شَفَةٍ وَ لَا لِسَانٍ وَ لَکِنْ کَمَا شَاءَ أَنْ یَقُولَ کُنْ فَکَانَ خَیْراً کَمَا أَرَادَ فِی اللَّوْحِ..[2]

حد بوسیله ید: یعنی قائل به جسمیت شدن

کن خداوند متعال اراده وی است. صفات خداوند متعال هم که با صفات خلق تفهیم می‌شود برای تقریب ذهن است.

«۳۳»-ید، التوحید حَمْزَةُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْعَلَوِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ یُونُسَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حَکِیمٍ قَالَ: وَصَفْتُ لِأَبِی الْحَسَنِ علیه السلام قَوْلَ هِشَامٍ الْجَوَالِیقِیِّ وَ مَا یَقُولُ فِی الشَّابِّ الْمُوفِقِ وَ وَصَفْتُ لَهُ قَوْلَ هِشَامِ بْنِ الْحَکَمِ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَا یُشْبِهُهُ شَیْءٌ.[3]

مرحوم علامه در بیان: الموفق یعنی جوانی که حسن الخلقه و مستوی است و خداوند را به چنین شخصی تشبیه می‌کردند و یا موفق بمعنای ریق باشد که جوانی باشد که حسن الاخلاق است. ممکن است موفق تصحیف موقف باشد؛ جوانی که آراسته شده است و وقف بمعنای دستبندی از عاج است و یا دست حنا بندی شده و یا زیبایی که معجب انسان باشد.

«۳۴»-ید، التوحید ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ سَهْلٍ عَنْ حَمْزَةَ بْنِ مُحَمَّدٍ قَالَ: کَتَبْتُ إِلَی أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام أَسْأَلُهُ عَنِ الْجِسْمِ وَ الصُّورَةِ فَکَتَبَ علیه السلام سُبْحَانَ مَنْ لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْ ءٌ لَا جِسْمٌ وَ لَا صُورَةٌ.[4]

که این روایت دو نقل دیگر هم دارد؛ ید، التوحید العطار عن أبیه عن سهل عن بعض أصحابه مثله- ید، التوحید العطار عن أبیه عن سهل عن حمزة بن محمد إلی قوله شی ء- أقول رواه الکراجکی عن الحسین بن عبید الله الواسطی عن التلعکبری عن الکلینی عن محمد بن الحسن عن سهل.

«۳۵»-ید، التوحید أَبِی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام سَمِعْتُ هِشَامَ بْنَ الْحَکَمِ یَرْوِی عَنْکُمْ أَنَّ اللَّهَ جَلَّ وَ عَزَّ جِسْمٌ صَمَدِیٌّ نُورِیٌّ مَعْرِفَتُهُ ضَرُورَةٌ یَمُنُّ بِهَا عَلَی مَنْ یَشَاءُ مِنْ خَلْقِهِ فَقَالَ علیه السلام سُبْحَانَ مَنْ لَا یَعْلَمُ کَیْفَ هُوَ إِلَّا هُوَ لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْ ءٌ وَ هُوَ السَّمِیعُ الْبَصِیرُ لَا یُحَدُّ وَ لَا یُحَسُّ وَ لَا یُجَسُّ وَ لَا یُمَسُّ وَ لَا یُدْرِکُهُ الْحَوَاسُّ وَ لَا یُحِیطُ بِهِ شَیْ ءٌ لَا جِسْمٌ وَ لَا صُورَةٌ وَ لَا تَخْطِیطٌ وَ لَا تَحْدِیدٌ.[5]

بیان علامه بر توجیه کلام هشام؛ جمله منقول از هشام یعنی: معرفت خداوند ضرورت است یعنی معرفت خداوند بوسیله درنگ حاصل نمی‌شود و معرفت خداوند اکتسابی نیز نیست. ممکن است مراد از جسم این باشد که؛ حقیقت عینی قائم به ذات است. و مراد از صمدی این است که چیزی که در ذات وی خالی از ذات خود نیست و دارای تمام صفات کمالی است و آماده برای اکتساب صفات کمالی نیست و چیزی هم از خدا خارج نمی‌شود. مراد از نوری یعنی عاری از تاریکی‌های مواد و خصوصیات ماده و از ماهیت مغایر با وجود هم عاری است.