درس تفسیر استاد سید محسن حسینی‌فقیه

موضوع: تفسیر معارفی قرآن کریم / تفسیر سوره توحید / توحید در صفات / روایات صفات خداوند متعال

کلام ما در باب 14 از جلد 3 بحار الانوار بود و بحث در بیان علامه مجلسی ذیل روایت پنجم بودیم.

و قوله من أن تقفوا من وقف یقف أی أن تقوموا فی الوصف له و توصیفه علی حد فتحدونه بنقص أو زیادة و یحتمل أن یکون من قفا یقفو أی أن تتبعوا له فی البحث عن صفاته تتبعا علی حد تحدونه بنقص أو زیادة و قوله حین تقوم[1] أی إلی التهجد أو إلی الخیرات أو إلی الأمور کل‌ها و تقلبک فی الساجدین أی ترددک و حرکاتک فیما بین المصلین بالقیام و القعود و الرکوع و السجود.[2] [3]

خدا را نباید حد زد و حد هم خدا را ناقص می‌کند و زیاد از انقص می‌کند.

تقفوا: من وقف، یعنی در وصف خدا قائم شویم به حدی و او را محدود کنیم حال حد یا به نقص است یا به زیاده و دچار این دو می‌شویم.

استاد: حد برای خدا هم نقص را دارد و هم زیاده را دارد و یکی از آن دو نیست بلکه هر دو هم زمان است به دو اعتبار نه به یک اعتبار.

تقفوا: از قفا یقفو: و قاف ساکن تلفظ می‌شود. و به معنای دنبال کردن است، بپرهیزید از دنبال کردن حدود خدا و حد گذاشتن برای خدا.

حین تقوم: قیام به تهجد و توکل است و یا قیام به خیرات و یا همه امور است.

تقلبک فی الساجدین: شاید از این باب که سجده اشرف حالات بنده است ساجدین آمده است.

روایت ششم

6- ج، الإحتجاج عَنْ یعْقُوبَ بْنِ جَعْفَرٍ الْجَعْفَرِی قَالَ: سَأَلَ رَجُلٌ یقَالُ لَهُ عَبْدُ الْغَفَّارِ السُّلَمِی أَبَا إِبْرَاهِیمَ مُوسَی بْنَ جَعْفَرٍ ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی ثُمَّ دَنا فَتَدَلَّی فَکانَ قابَ قَوْسَینِ أَوْ أَدْنی فَقَالَ أَرَی هَاهُنَا خُرُوجاً مِنْ حُجُبٍ وَ تَدَلِّیاً إِلَی الْأَرْضِ وَ أَرَی مُحَمَّداً ص رَأَی رَبَّهُ بِقَلْبِهِ وَ نُسِبَ إِلَی بَصَرِهِ وَ کیفَ هَذَا فَقَالَ أَبُو إِبْرَاهِیمَ ع دَنا فَتَدَلَّی فَإِنَّهُ لَمْ یدل [یتَدَلَ] عَنْ مَوْضِعٍ وَ لَمْ یتَدَلَّ بِبَدَنٍ فَقَالَ عَبْدُ الْغَفَّارِ أَصِفُهُ بِمَا وَصَفَ بِهِ نَفْسَهُ حَیثُ قَالَ دَنا فَتَدَلَّی فَلَمْ یتَدَلَّ عَنْ مَجْلِسِهِ إِلَّا قَدْ زَالَ عَنْهُ وَ لَوْ لَا ذَلِک لَمْ یصِفْ بِذَلِک نَفْسَهُ فَقَالَ أَبُو إِبْرَاهِیمَ ع إِنَّ هَذِهِ لُغَةٌ فِی قُرَیشٍ إِذَا أَرَادَ الرَّجُلُ مِنْهُمْ أَنْ یقُولَ قَدْ سَمِعْتُ یقُولُ قَدْ تَدَلَّیتُ وَ إِنَّمَا التَّدَلِّی الْفَهْمُ.[4]

بیان روایت

از کتاب احتجاج. دنی فتدلی را از حضرت سؤال کردند (ظاهر دنو مکانی است)، و فرد سؤال کرده آیا خدا از حجاب‌ها خارج شده و نزدیک به زمین شده و اینکه پیامبر خدا را با قلبش دید و منسوب شد به چشم ایشان؟ و چطور امکان دارد؟

پاسخ حضرت: خداوند متعال از موضعی پایین نیامده و نزول بدنی نداشته است.

فرد گفت: خود خدا گفته دنی فتدلی و تدلی یعنی از محلی پایین آمد و اگر اینطور نبود خدا اینطور خود را وصف نمی‌کرد.

استاد: راوی دنی فتدلی را به خدا برگردانده.

پاسخ حضرت: این تعبیر اصطلاحی در قریش است و به فهم و شنیدن هم تدلی استعمال می‌شود. با این بیان فهم را به پیامبر هم می‌شود توضیح داد.

بیان علامه مجلسی

بیان التدلی القرب و النزول من علو و الامتداد إلی جهة السفل و یکون من التدلل بمعنی الغنج و ما ذکره ع أن المراد به الفهم فهو علی المجاز لأن من یرید فهم شی‌ء یتدلی إلی القائل لیسمعه و یفهمه.[5]