درس تفسیر استاد سید محسن حسینی‌فقیه

موضوع: تفسیر معارفی قرآن کریم / تفسیر سوره توحید / توحید در صفات / روایات نفی صفت جسمانیت

روایت نهم

از تفسیر علی بن ابراهیم قمی و از نظر سندی معتبر است

9- فس، تفسیر القمی أَبِی عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِیزٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ الرَّبَّ تَبَارَک وَ تَعَالَی ینْزِلُ کلَّ لَیلَةِ جُمُعَةٍ إِلَی سَمَاءِ الدُّنْیا مِنْ أَوَّلِ اللَّیلِ وَ فِی کلِّ لَیلَةٍ فِی الثُّلُثِ الْأَخِیرِ وَ أَمَامَهُ مَلَک ینَادِی هَلْ مِنْ تَائِبٍ یتَابُ عَلَیهِ هَلْ مِنْ مُسْتَغْفِرٍ فَیغْفَرَ لَهُ هَلْ مِنْ سَائِلٍ فَیعْطَی سُؤْلَهُ اللَّهُمَّ أَعْطِ کلَّ مُنْفِقٍ خَلَفاً[1] وَ کلَّ مُمْسِک تَلَفاً فَإِذَا طَلَعَ الْفَجْرُ عَادَ الرَّبُّ إِلَی عَرْشِهِ فَیقَسِّمُ الْأَرْزَاقَ بَینَ الْعِبَادِ ثُمَّ قَالَ لِلْفُضَیلِ بْنِ یسَارٍ یا فُضَیلُ نَصِیبَک مِنْ ذَلِک وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ وَ ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ شَی‌ءٍ فَهُوَ یخْلِفُهُ إِلَی قَوْلِهِ أَکثَرُهُمْ بِهِمْ مُؤْمِنُون.[2]

حماد ها هر دو ثقة هستند. حریز ابن عبد الله سجستانی و تنها جایی که تحت حکومت ظالمانه اهل سنت نرفت سیستان است.

نصیبک من ذلک: نصیبک منصوب به عامل محذوف است.

ظاهر روایت نزول خداوند به سماء دنیاست در هر شب جمعه.

بیان علامه

بیان نزوله تعالی کنایة عن تنزله عن عرش العظمة و الجلال و أنه مع غنائه عنهم من جمیع الوجوه یخاطبهم بما یخاطب به من یحتاج إلی غیره تلطفا و تکرما و عوده إلی عرشه عن توجهه تعالی إلی شئون أخر یفعله الملوک إذا تمکنوا علی عرشهم قوله ع نصیبک أی خذ نصیبک من هذا الخیر و لا تغفل عنه.[3]

نزول خداوند بمعنای نزول مقام عظمت است و خلقی که در برابر او هیچ است و لیاقت سخن با آن وجود بی نهایت را ندارد مورد خطاب قرار می‌دهد و این خطاب از باب تکرم است. الحد لله الذی تحبب الی و هو غنی عنی، منت کشی می‌کند که حب ایجاد شود حال آنکه او از ما بی نیاز است.

و عود به عرش کنایه از توجه خداوند به شئون خدایی است. و نصیبک یعنی متوجه این خیر در شب جمعه باش و از آن غافل نباش.

روایت دهم

10- ع، علل الشرائع الْمُکتِّبُ وَ الْوَرَّاقُ وَ الْهَمَذَانِی عَنْ عَلِی عَنْ أَبِیهِ عَنْ یحْیی بْنِ أَبِی عِمْرَانَ وَ صَالِحِ بْنِ السِّنْدِی عَنْ یونُسَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی الْحَسَنِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ ع لِأَی عِلَّةٍ عَرَجَ اللَّهُ بِنَبِیهِ ص إِلَی السَّمَاءِ وَ مِنْهَا إِلَی سِدْرَةِ الْمُنْتَهَی وَ مِنْهَا إِلَی حُجُبِ النُّورِ وَ خَاطَبَهُ وَ نَاجَاهُ هُنَاک وَ اللَّهُ لَا یوصَفُ بِمَکانٍ فَقَالَ ع إِنَّ اللَّهَ لَا یوصَفُ بِمَکانٍ وَ لَا یجْرِی عَلَیهِ زَمَانٌ وَ لَکنَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَرَادَ أَنْ یشَرِّفَ بِهِ مَلَائِکتَهُ وَ سُکانَ سَمَاوَاتِهِ وَ یکرِمَهُمْ بِمُشَاهَدَتِهِ وَ یرِیهُ مِنْ عَجَائِبِ عَظَمَتِهِ مَا یخْبِرُ بِهِ بَعْدَ هُبُوطِهِ وَ لَیسَ ذَلِک عَلَی مَا یقُولُهُ الْمُشَبِّهُونَ سُبْحَانَ اللَّهِ وَ تَعَالَی عَمَّا یصِفُونَ.[4]

از علل الشرایع صدوق

بهترین ضبط اسامی رجالیون تنقیح المقال مامقانی است.

سؤال راوی علت عروج پیامبر است و اینکه به سدرة المنهی رسیدند و به حجب نور رسیدند و با خداوند مخاطبه کردند حال آنکه خداوند مکان مند نیست. حضرت فرمودند: بله خدا زمان مند و مکان مند نیست و خدا خواست ملائک را مشرف به دیدار پیامبر شوند.

عطف سکان سماوات: یا تفسیری است که همان ملائکه هستند، و اگر تفسیری نباشد غیر ملائک هستند. و اینکه پیامبر از عجائب عظمت ببینند و معلومات حضرت به محسوسات تبدیل شود و ببینند.